Oudezijds Voorburgwal 57 
De Gecroonde Raep
Huisnaam: De Gecroonde Raep
Adres: Oudezijds Voorburgwal 57
Oud adres: K592, wijk 3, klein nr. 102, kadaster G1760, verponding 610
Postcode: 1012EJ
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl:
Amsterdamse Renaissance
Bouwjaar: 1615
Architect: Hendrick de Keyser
Opdrachtgever: Eduard Emtinck (1569-1645)
Eigendom: Vereniging Hendrick de Keyser 1946
Restauratie: 1985, 2006
(21 afbeeldingen)
Goed voorbeeld van Amsterdamse Renaissance van Hendrick de Keyser, grote trappen met voluten, dubbele pilasters gekoppeld door schilden als muurdammen 1ste verdieping, accoladebogen, maskers, kopjes, twee jaartalsteen, onderpui gewijzigd (versteend). Vroeg voorbeeld van huis met achterhuis gescheiden door binnenplaats, maar achterhuis is niet dwars geplaatst (achterhuis is aan OZ Achterburgwal 46A, met gevelsteen De Gecroonde Raep). Interieur: gewelfde stucgang.
Het huis van Eduard Emtinck (1569-1645) heeft een bijzonder fraaie trapgevel in de Amsterdamse renaissancestijl van Hendrick de Keyser, gebouwd door de bouwmeester zelf. In Architectura Moderna uit 1631, een prentenboek over de architectuur van Hendrick de Keyser, is een tekening van deze gevel gepubliceerd, waarop de gevel voor de helft staat afgebeeld (naast de tekening van Singel 140-142). De rijk versierde trapgevel heeft grote trappen met voluten, dubbele pilasters gekoppeld door cartouches (schilden) als muurdammen op de eerste verdieping, accoladebogen boven de vensters (ontlastingsbogen in de vorm van accoladen), maskers, kopjes en maar liefst twee jaartalstenen (1615). Uit de ontwerptekening blijkt dat het huis oorspronkelijk een houten onderpui met een fraai toegangspoortje had. De onderpui is later gewijzigd, nl. versteend. De fraaie puibalk is van natuursteen (zie ook: Geldersekade 107 en OZ Achterburgwal 167). Curieus is dat schuin aan de overzijde een gevelfragment voorkomt dat sterk lijkt op deze gevel: OZ Voorburgwal 18 (Int Slodt van Egmondt, ±1615). Waarschijnlijk is hier sprake van "aannemersplagiaat": een navolging door een onbekende aannemer.
Het huis is echter ouder dan de voorgevel uit 1615, want achter de gevel bevinden zich nog diverse restanten van het huis van Gillis Jansz Valckenier (overleden in 1613), het 'Huys ende erve waer de twee valcken uythangen'. Zijn weduwe verkocht het huis in 1615 aan Eduard Emtinck, die het heeft laten verbouwen en van een nieuwe voorgevel heeft laten voorzien. Gillis Valckenier kennen wij omdat hij als kapitein van de schutterij is afgebeeld op een bekend schuttersstuk. Hij was rond 1570 op de OZ Voorburgwal komen wonen, in een huis "streckende van de voorburchwal tot aen de Achterburchwal". Het huis was groot genoeg om ook zijn vader, Jan Valckenier, koopman in Noorwegen, te huisvesten. Hij woonde tot zijn dood in 1592 bij zijn zoon Gillis. Ook voor Eduard Emtinck was het huis te groot voor zijn gezin alleen. Ook zijn zusters Magdalena en Maria gingen er wonen. In het testament van Eduard uit 1644 werd bepaald zijn inwonende zussen tot hun dood op de OZ Voorburgwal mochten wonen, op één voorwaarde: Magdalena moest voor haar jongste zus Maria blijven zorgen. Eduard werd in 1645 in de Oude Kerk begraven, schuin tegenover zijn woonhuis. In de grafzerk is een gekroonde raap afgebeeld.
Het woonhuis is een vroeg voorbeeld van een huis met achterhuis gescheiden door een binnenplaats en een gang die voor- en achterhuis met elkaar verbindt. Maar dit achterhuis is niet zoals gebruikelijk dwars geplaatst. Het achterhuis bevindt zich nog steeds aan Oudezijds Achterburgwal 46A. In deze achtergevel zijn twee jaartalstenen (1615 en 1633) aangebracht. De jaartalsteen 1633 geeft het gedeelte van het achterhuis aan dat in 1633 bij het achterhuis uit 1615 is getrokken (als gevolg van deze uitbreiding heeft het huis een L-vormig kavel). De achtergevel is sterk gewijzigd, evenals de kap van het huis. Het pand is meerdere keren verbouwd. Nadat het pand van 1660 tot 1828 in bezit was van de diaconie werd het gekocht door Ditmar Pasmann die de ramen vervangt en het interieur verfraait met marmeren schoorsteenmantels in rococostijl. In 1910 wordt het pand verbouwd in opdracht van sigarenfabriek Willem Cornelis van Os, waarbij de detonerende kappen worden gebouwd.
Dit architectonisch uiterst belangrijke pand is eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser sinds 1946 en gerestaureerd in 1985 en 2006. Bij de restauratie in 2006 is de kap aan de voorzijde weer in de oude staat teruggebracht, waardoor het gevelbeeld vanaf de gracht niet meer wordt verstoord. Bij deze restauratie is er ook uitgebreid bouwhistorisch onderzoek gedaan waaruit ondermeer bleek dat het houtskelet rond 1570 is gekapt en dus een restant van het huis van Valckenier is. Het houtskelet bevat sporen van verwijderde korbelen. Op de 1ste verdieping werd nog een korbeel met vroeg-renaissance houtsnijwerk uit 1570/75 aangetroffen.
Gebruikte literatuur:
- Ronald Glaudemans. ''Koopmansrenaissance' Het Amsterdamse woonhuisinterieur in de zestiende eeuw.' Bulletin KNOB 2007-4/5: p. 215-233
- R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Amsterdam, 1995: p. 171-176
- Koen Ottenheym, Paul Rosenberg, Niek Smit. Hendrick de Keyser. Architectura Moderna. Moderne Bouwkunst in Amsterdam 1600-1625. Amsterdam, 2008
- Theo Rouwhorst. 'Oog voor detail. Houten onderpuien I.' Binnenstad 220 (feb. 2007)
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 238
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6042
Adres: Oudezijds Voorburgwal 57
Adressen: Oudezijds Voorburgwal 57
Inschrijvingsdatum: 13-10-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel met enkele trappen in de top, gekoppelde pilasters en accoladebogen op de verdieping en rijke versiering met beeldhouwwerk, o.a. de puibalk (1615 door Hendrik de Keyser). Pui XVIII/XIX met empire roedenverdeling.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: oktober 2020