Amstel 135A-141 
Adres: Amstel 135A-141
Oud adres: 135: W685, wijk 14, klein nr. 205, kadaster H4944, verponding 4587
137: W684, wijk 14, klein nr. 208, kadaster H4152, verponding 4587
141: W681, wijk 14, klein nr. 209, kadaster H4150, verponding 4587
Postcode: 1018EN
Gebouwtype: Woon/bedrijfspand
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Wederopbouw
Bouwjaar: 1954
Architect: B. van Kasteel, J.A. Landman
Opdrachtgever: A. van Walraven
(3 afbeeldingen)
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200734
Adres: Amstel 135A
Adressen: Amstel 135 A B C D E F G;Amstel 137 A B C D E F;Amstel 139 A B C D E F;Amstel 141 A B C D E F
Inschrijvingsdatum: 03-06-2014
Redengevende omschrijving: Stedenbouwkundige context Het bouwwerk vormt de zuidoostelijke zijde van een bouwblok dat omsloten wordt door de Amstel, de Nieuwe Prinsengracht, de Onbekendegracht en de Korte Amstelstraat. Dit deel van de oostelijke grachtengordel is in 1660-1662 tot ontwikkeling gekomen maar vrijwel de gehele bebouwing dateert uit het einde van de negentiende en begin twintigste eeuw. De bebouwing heeft zodoende een grote ensemblewaarde. Gebouwtype en bouwgeschiedenis in hoofdlijnen Op de bijzonder fraai gesitueerde kavel stonden drie oude huizen die geamoveerd moesten worden. A. van Walraven, de directeur van de Dienst der Publieke Werken, maakte daar bezwaar tegen in een schrijven met fotobijlage gedateerd 18 oktober 1954. Een tamelijk ongebruikelijke actie voor deze dienst. ‘Zij dateren’, zo merkte hij op, ‘nog uit het einde der 17e eeuw en bezitten door hun gave hoofdvorm en verhoudingen een grote waarde voor het stadsbeeld ter plaatse’. De huizen waren wat verwaarloosd, maar verkeerden verder in goede staat. ‘Het zou daarom zeer te betreuren zijn’, zo vervolgt zijn betoog, ‘indien deze laatste resten van de oorspronkelijke bebouwing van de Oostelijke oever van de Amstel, die de schaal van het water op zo’n juiste wijze doet uitkomen, vervangen zouden worden door een hoog flatgebouw’. De gevreesde en door velen gehate dienst was klaarblijkelijk toch niet almachtig, want deze actie mocht niet baten. Overigens valt het volume in de gevelwand nogal mee. In haar bijeenkomst van 7 mei 1955 gaf de Commissie voor de Oude Stad te kennen weinig vertrouwen te hebben in de talenten van de architect J.A. Landman om voor deze prominente locatie een passend ontwerp te maken. Hij kreeg echter nog een kans en was zo verstandig om daarbij de hulp in te roepen van Bart van Kasteel, die toen net het bureau van F.A. Eschauzier had verlaten om voor zichzelf te beginnen. Later zou Van Kasteel naam maken met zijn verbouwingen in het Stedelijk Museum en het Amsterdams Historisch. Bij een volgend bezoek aan de Commissie, op 6 augustus, werd vergunning verkregen, met de aantekening dat ‘alle aandacht’ aan het betonwerk gegeven moest worden. Dit had betrekking op de gesloten geveldelen die van ‘prefab betonplaten met kunstgraniet toepassing’ vervaardigd zouden worden. Deze beoogde materialisering bleek echter te ambitieus, het werd ‘in het werk aangebrachte bepleistering’. Het bouwwerk is een onderkelderd appartementengebouw onder een plat dak. Het telt boven de begane grond vier bouwlagen en herbergt in totaal 23 kleine appartementen die worden ontsloten door galerijen aan de binnenzijde van het bouwblok. Architectonische verschijningsvorm Exterieur Het bouwwerk telt boven de begane grond vier bouwlagen onder een plat dak. De geheel verglaasde stalen puien van de bedrijfsruimte op de begane grond staan op een borstwering die is afgewerkt met zwarte striptegels. De indeling van de puien in de Korte Amstelstraat wijkt af. De entree aan de Amstel is gewijzigd. Ook de entree voor de woningen, geheel links, is hier gewijzigd. Het beeld van de gevel op de verdiepingen wordt gedomineerd door de afwisseling van de balkons en de grote raamopeningen van de zitkamers, met daaronder een lage borstwering die is afgewerkt met beige striptegels. De kozijnen zijn vervangen. De woningen op de hoek met de Korte Amstelstraat, deels achter gesloten gevelvlakken, zijn wat groter. Dit bouwdeel wordt bekroond door een balustrade van beton. Het compositieschema van de gevel aan de Amstel wordt herhaald in de Korte Amstelstraat, de bovenste verdieping is echter wat teruggelegd. Bij de hoek met de Onbekendegracht volgt wederom een gesloten en wat hoger oprijzend geveldeel, zodat de straatgevel compositorisch tussen twee torenachtige elementen wordt ingeklemd. De vier woningen die uitkijken op de Onbekendegracht hebben twee zijramen in het gesloten geveldeel aan de Korte Amstelstraat. Aan deze gracht is een tweede entree voor de woningen gesitueerd (maar zonder lift) die nog gaaf is. Het is niet verwonderlijk dat de Commissie Oude Stad in haar vergadering van 6 augustus direct akkoord ging met het voorgelegde ontwerp. Van Kasteel, mogen we aannemen, was erin geslaagd om voor een aantal verschillende woningtypen drie volkomen logische gevels te ontwerpen die een uiterst bevredigend geheel vormen en bovendien fris en strak gedetailleerd zijn. Het is een bijna Rotterdams woongebouw dat aan de Amstel staat. Interieur Het interieur van het gebouw is niet bekeken en is niet bij de beoordeling betrokken. Mogelijk is er nog sprake van een monumentwaardige indeling en/of interieurelementen. Cultuurhistorische context Over J.A. Landman is weinig bekend, het tijdschrift BOUW vermeldde zijn onverwachte dood op 44 jarige leeftijd in 1956 met een kort bericht op pagina 820. Bart van Kasteel (1921-1988) was een bekende Amsterdamse architect. Hij deed de MTS in Amsterdam en voltooide zijn opleiding aan de Academie aldaar in 1952. Van 1947 tot 1955 werkte hij op het bureau van F.A. Eschauzier. Zijn verbouwingen van het Stedelijk Museum en het Amsterdams Historisch waren spraakmakend. De contacten met het Stedelijk dateerden al uit zijn periode bij Eschauzier. De historisch belangrijke verbouwing die Van Kasteel in het Stedelijk Museum realiseerde, is bij de recente bouwwerkzaamheden verdwenen. Na zijn verbouwing voor het Stedelijk Museum volgden vele andere belangrijke opdrachten. Hij kreeg in 1975 de Berlageprijs voor het kantoorgebouw Buitenhof in Den Haag. Het appartementengebouw aan de Amstel was waarschijnlijk zijn eerste ontwerp na het vertrek bij Eschauzier. ‘Wijlen collega Landman’, schreef hij in het Bouwkundig Weekblad, ‘had het plan reeds in ontwerp vastgelegd, waarna wij het samen voltooiden’. Gezien de ommezwaai van de Commissie Oude Stad moet Van Kasteel nog wel het nodige aan het afgekeurde ontwerp gewijzigd hebben. Conclusie Het gebouw heeft stedenbouwkundige waarde vanwege zijn positie op het zuidoostelijke uiteinde van een bouwblok en vanwege de positie ingeklemd tussen diverse waterwegen. Als naoorlogs onderdeel van de grotendeels eind negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse bebouwing op dit deel van de grachtengordel, vormt het een bijzonder onderdeel van het ensemble grachtenpanden temeer ook omdat in de bouwhoogte en ritmiek van de gevel is aangesloten op de afmetingen en ritmiek van de bestaande bebouwing. Het gebouw heeft architectuurhistorische waarde omdat Amstel 135 een opmerkelijk vroeg naoorlogs ontwerp in de Amsterdamse binnenstad is, ontworpen door een toen nog jeugdige architect die in de jaren daarna een belangrijk oeuvre zou scheppen. Het appartementengebouw met een betonskelet was typologisch een nieuwe verschijning in de binnenstad, het is redelijk gaaf bewaard gebleven. Ondanks enkele wijzigingen is het gebouw redelijk gaaf bewaard gebleven. Bronnen en literatuur Gemeentearchief Amsterdam, beeldbank Archief Bureau Monumenten en Archeologie Amsterdam Bouwkundig Weekblad 77 (1959), 361-363
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2024