Amsterdam Monumentenstad

Keizersgracht 209

Huisnaam: De Hoop
Adres: Keizersgracht 209
Oud adres: LL211, wijk 41, klein nr. 286, kadaster E3789, verponding 2217
Postcode: 1016DT
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1619, 1734±
Architect: Jan van Logteren (1734)
Opdrachtgever: Abraham Abrahamsz Verhamme (1734)
Restauratie: 1975, 2001

(22 afbeeldingen)

Keizersgracht 209

Keizersgracht 209 werd in 1619 gebouwd, tegelijk met de panden op nummer 211 en 213, resp. De Hoop, De Liefde en Het Geloof, onder één gezamenlijke gevel, met trapgevels in de trant van Hendrick de Keyser. In of direct na 1734 vond een grootscheepse verbouwing plaats in opdracht van Abraham Abrahamsz Verhamme (1674-1740) die het linkerpand, De Hoop, in 1734 had gekocht. De symmetrische opzet van de drie panden werd doorbroken door een nieuwe voorgevel met een rijke bekroning voor dit pand. Sindsdien heeft het pand zijn karakteristieke vier traveeën brede, verhoogde lijstgevel. De versierde rechte kroonlijst heeft consoles en raampjes met daarboven een open balustrade met een groot gebroken fronton als middenverhoging. De balustrade is op typisch barokke wijze naar achteren gebogen. In het gebroken fronton staat een groot vrouwenbeeld, een personificatie van de Hoop (een vervanging van het oude gevelteken, vermoedelijk een gevelsteen, uit 1619). Het grote beeld kan alleen maar worden vergeleken met de Vrede en met Atlas op het stadhuis op de Dam. Op de hoeken staan siervazen. De hoekschoorstenen met puntkappen zijn verdwenen.

De rijke gevelbekroning van (geschilderde) zandsteen, de geblokte hoeklisenen, de deuromlijsting en de dubbele stoep contrasteren met het schone metselwerk van het gevelvlak. De zandstenen deuromlijsting van pilasters tegen een geblokte achtergrond omvat een brede deur met empire lijstwerk en eenvoudig bovenlicht. De deuromlijsting heeft een platte lijst, maar oorspronkelijk was er sprake van een fraaie bekroning (met het alliantiewapen Verhamme-Slagregen): deze is verwijderd toen in de 19de eeuw de vensters van de 1ste verdieping naar beneden werden verlengd. De geblokte natuurstenen lisenen geven de bakstenen gevel een nadrukkelijke begrenzing en verbinden de natuurstenen plint met het hoofdgestel dat de verhoging met fronton draagt. Het hoofdgestel bevat drie zware consoles, geflankeerd door trigliefen afgewisseld met friesvensters die het ritme van de gevel accentueren. Bij de restauratie in 2001 bleken alledrie de consoles zodanig verrot dat zij vervangen moesten worden. Beeldhouwer Karoly Szekeres heeft naar de bestaande consoles exacte kopieën weten te vervaardigen.

De attiek boven de kroonlijst volgt de vier assen van de gevel en bestaat uit concave balustrades met gewone en omgekeerde balusters die het twee traveeën brede fronton flankeren. Dit fronton is versierd met schelpvullingen, bladornamenten en andere ornamenten die kenmerkend zijn voor de Lodewijk XIV-stijl. In vergelijking tot andere gevelbeëindigingen van Amsterdamse grachtenpanden is deze balustrade zeer verfijnd, mede door de levendige afwisseling van het standbeeld en de omkadering van een maniëristisch gebroken segmentvorm, ondersteund door de gedraaide consoles, geflankeerd door de naar achteren gebogen balusters. Het standbeeld van de Hoop is op een rijk gebeeldhouwd voetstuk in het midden van de gevelbekroning geplaatst. Vanwege de hoge artistieke kwaliteit van het beeldhouwwerk en van het standbeeld in het bijzonder, is wel geopperd dat dit het werk is van de bekende beeldhouwer Jan van Logteren.

Het huis werd nog tot in de 19de eeuw bewoond door de families Verhamme/De Neufville, evenals het buurpand 211 'de Liefde'. Rond 1874 werd Justus Wuette, koopman in tabak, de nieuwe eigenaar. Waarschijnlijk liet hij de vertrekken op de begane grond grondig vernieuwen. In 1897 verloor Keizersgracht 209 zijn woonbestemming en werd hoofdkantoor van Miele & Co, al snel gevolgd door talrijke andere bedrijven die elkaar in snel tempo afwisselden. In 2001/2002 werd het pand verbouwd tot kantoren. Een voorstel om de roederamen en de deuromlijsting terug te brengen naar de 18de-eeuwse situatie kreeg geen toestemming.

Trappenhuis

Het interieur bestaat uit een marmeren gang met monumentaal trappenhuis met lantaarn en stucwerk. Zeldzaam is de vergulde smeedijzeren trapleuning. De beletage heeft enkele eind-19de-eeuwse stijlkamers. Via een kleine vestibule komt de bezoeker van het pand in het buitengewoon monumentale trappenhuis, dat met de grote 18de-eeuwse verbouwing van het pand in in of na 1734 ontstond. In die periode werden talrijke 17de-eeuwse Amsterdamse grachtenpanden in- en uitwendig aan de nieuwe eisen van modieuze decoratie en comfort aangepast. De schaal waarop dat in het interieur van Keizersgracht 209 gebeurde, is nog altijd imponerend, precies zoals de opdrachtgever dat bedoeld zal hebben. Het trappenhuis heeft een vierkante lichtkoepel. De lichtkoepel is rijk versierd met typische Lodewijk XIV-ornamenten zoals gestileerde bladmotieven en in stucwerk uitgevoerde pilasters met Corinthische kapitelen. Alhoewel het voor de hand ligt het stucwerk toe te schrijven aan het atelier van Jan van Logteren, is het merkwaardig dat er alleen sprake is van krulwerk, zonder beelden. De vergulde smeedijzeren trapbalustrade lijkt uit 1734, maar is vermoedelijk in de late 19de of vroege 20ste eeuw nagemaakt.

De begane grond bezit een drietal interessante vertrekken. In de zaal linksvoor is een nagenoeg complete inrichting met waarschijnlijk oorspronkelijke kleurstelling uit de late 19de eeuw bewaard gebleven. De aankleding kan het best omschreven worden als neo-renaissance. De versiering is uitbundig, met veelvuldig gebruik van goudverf en zwaar aangezette sculpturale elementen. Het houten plafond, evenals de monumentale schoorsteenpartij zijn zwaar geprofileerd.

De kamer 'en suite', aan de achterzijde, vertoont een geheel ander karakter en wekt de indruk laat-18de-eeuws te zijn, in een Lodewijk XVI-stijl in pasteltinten (crème, beige en lichtblauw) geschilderd. De compositie is echter enigszins overladen en bevat enkele 'stijlvreemde' elementen. De manier waarop de ornamenten op de bespanning zijn aangebracht, wijst ook op een 'snelle' manier van decoreren, zoals die in de late 19de eeuw veel werd toegepast. Waarschijnlijk is hier sprake van een in beginsel 18de-eeuwse, in de late 19de eeuw aangepaste aankleding, die als zeer zeldzaam beschouwd moet worden.

Terzijde van dit vertrek en achter het trappenhuis bevindt zich een langgerekte, uitgebouwde kamer, die in de uitbouw een blinde dubbele deur heeft en voorzien is van een bovenlicht in het stucplafond. In de jaren zestig had dit vertrek nog een donkerblauw en groene kleurstelling. Momenteel is het geheel onder dikke lagen witte muurverf bedekt.

Gebruikte literatuur:

• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren, Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw. Alphen aan de Rijn, 2005: p. 358-360
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 148, 457, 519
• 'Amsterdam gemeten'. De Lamp 77 (dec. 1982): p. 60
• Beschrijving door Jos Smit. Bureau Monumenten & Archeologie

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2278
Adres: Keizersgracht 209
Adressen: Keizersgracht 209
Inschrijvingsdatum: 05-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met vierraamsgevel onder rechte gesneden lijst met rijke verhoging en balustrades (XVIIIb); zandstenen deuromlijsting (gewijzigd XIXa), waarin empire deur.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]