Amsterdam Monumentenstad

Keizersgracht 160.

Adres: Keizersgracht 160
Oud adres: RR184, wijk 45, klein nr. 470, kadaster D5396, verponding 3447
Postcode: 1015CX
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1618±, 1754, 1790±

(31 afbeeldingen)

Laat-18de-eeuwse kroonlijst met consoles

Dit in oorsprong 17de-eeuwse koopmanshuis is meerdere keren verbouwd. In 1754 vond in opdracht van de zijdekoopman Joshua van der Poorten een verbouwing plaats, waarvan het nog bestaande interieur resteert (zijn monogram is aangebracht in het stucwerk in de zaal). In circa 1790 is de voorgevel gewijzigd in een rechte kroonlijst met twee consoles en schilddak. De weinig voorkomende houten vensteromlijstingen dateren uit het begin van de 19de eeuw.

Het interieur uit 1754 is vormgegeven in de Hollandse Lodewijk XV-stijl of rococo. Deze wordt gekenmerkt door asymmetrisch opgezette krullende ornamenten. De profielen zijn over het algemeen minder zwaar en meer weldadig dan de voorafgaande Lodewijk XIV-stijl. Het interieur is bijzonder goed bewaard gebleven, waardoor de eenheid van gang, trappenhuis en zaal nog is te beleven zoals het was bedoeld. De gang met stucwerk en lambrizeringen wordt op verticale wijze voortgezet in het fraaie ovale trappenhuis. De gang is rijk versierd, o.a. met reliëfs boven de deuren en boven de toegang naar de zaal een cartouche waarin destijds het alliantiewapen zal hebben geprijkt. De reliëfs verbeelden de vier seizoenen met putti en attributen van de vier seizoenen. Zo heeft de zomer korenaren, de herfst druiven, de winter een vuur, de lente bloemen. Precies tegenover deze reliëfs, aan de andere zijde van de gang, worden de seizoenen opnieuw verbeeld, door attributen als een spreeuwenpot met een vogel die zijn jongen voert, een vogelkooitje omlijst door ranken met druiven, een kooitje om vogels te vangen omgeven door kale takken.

De zaal in het achterhuis heeft een fraaie marmeren schouw, een spiegel en schouwstukje met een landschap en betimmeringen. Het stucplafond in de zaal heeft hoekstukken die de vier elementen verbeelden, o.a. met een waterkruik en de drietand van Neptunus voor het water, een hemelglobe, een kompas en meetinstrumenten voor de lucht, een wereldbol met passer, paslood en winkelhaak voor de aarde en een gevleugelde hoed en een slangenstaf, de attributen van de god van de handel Mercurius die ook wel met de zon en met het vuur wordt geassocieerd. De vier elementen staan hier tevens voor de harmonie van de schepping, vandaar de toevoeging van twee groepjes muziekinstrumenten. Het monogram I.VDP is aangebracht op een baal zijde, overeenkomstig het beroep van de opdrachtgever. In het middenvlak van het stucplafond bevond zich een plafondstuk, maar dat is niet langer in situ aanwezig. Het schoorsteenstukje met een landschap is overigens niet uit de 18de eeuw. Het werd door Tjerk Reijenga gemaakt in ca. 1900 maar past goed bij deze zaal in Rococo-stijl.

Absoluut uniek is het tuinhuis, met een verdieping, gebouwd in de tijd van Joshua van der Poorten. Werd dit apart bewoond? Merk op dat op de scheiding tussen Keizersgracht 160 en 158 een toegang op souterrain-niveau bestaat, die toegaf gaf tot een gang die doorliep naar de tuin, waar een inpandig huis stond met eigen verpondingsnummer (3446). Het tuinhuis heeft dus een voorgeschiedenis.

Gebruikte literatuur:

• Carla Rogge. 'Over stucwerk in Amsterdamse grachtenhuizen (V) - De gang en de zaal van Keizersgracht 160.' Binnenstad 124 (dec. 1990)
• Hans Tulleners. Wonen in een Amsterdams Grachtenhuis. Amsterdam, 1981: p. 81-84
• Hans Tulleners. Een pracht van een gracht. 23 monumenten aan de Amsterdamse Keizersgracht. Open Monumentendag. Amsterdam: Bureau Monumentenzorg, 1988: p. 59

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2511
Adres: Keizersgracht 160
Adressen: Keizersgracht 160 A B C D E F
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel onder rechte lijst met consoles (XIXa ?); houten vensteromlijstingen, deur en snijraam XIXa.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]