Amsterdam Monumentenstad

Kalkmarkt 7

Adres: Kalkmarkt 7
Postcode: 1011BC
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 17de eeuw, 1730
Opdrachtgever: Hendrik van den Idsert & Catharina Hartman (1730)
Bewoners: Cornelis Hendriksz van den Idsert (1657-1732), Hendrik van den Idsert (1690-1746) en Catharina Hartman (1692-1754)
Eigendom: Stadsherstel 1978
Restauratie: 1999

(25 afbeeldingen)

Kalkmarkt 7

Kalkmarkt 7 is een in oorsprong 17de-eeuws pand dat in 1730 ingrijpend werd verbouwd: het patriciërshuis kreeg toen een bijzonder rijk in- en exterieur in Lodewijk XIV-stijl. Er werd een rijk gebeeldhouwde halsgevel gemaakt met op het afsluitende fronton een borstbeeld. Ook al ligt Kalkmarkt 7 niet aan een hoofdgracht, het pand is er niet minder om.

Het koopmanshuis kwam in 1978 in bezit van Stadsherstel Amsterdam NV. Stadsherstel kocht een uitgewoond pand, waarvan de originele top niet meer aanwezig was. Die top was rond 1900 verwijderd, zoals dat destijds bij veel panden gebeurde. De gevel werd toen "onthalsd": de halsgevel werd vervangen door een rechte houten kroonlijst. De fraaie hoge stoep met flesbalusters bleef wel bewaard.

In het interieur bleef ook het één en ander intact, zoals de marmeren gang met stucwerk en een voorkamer met betimmeringen. Kalkmarkt 7 kreeg in 1730 in opdracht van steenkoper en makelaar Hendrik van den Idsert en zijn vrouw Catharina Hartman (zie het hartje in het alliantiewapen) een bijzonder rijk interieur in Lodewijk XIV-stijl, vermoedelijk van de hand van Ignatius van Logerten (vergelijk de overeenkomst met Herengracht 520). Er werd een marmeren gang met stucwerk en kamers met betimmeringen gemaakt. Ook schilderstukken aan plafonds, wanden, boven deuren en op schoorsteenboezems zullen niet ontbroken hebben. Ook al ligt Kalkmarkt 7 niet aan een hoofdgracht, het pand is er niet minder om. Sommige interieurelementen zijn nog aanwezig. De gang met marmeren vloer en lambrisering is rijkelijk versierd, onder andere met een draperie in stucwerk en een stucwerk-reliëf met alliantiewapen en twee putti. Aan beide zijden van de gang bevinden zich deuren, maar aan de rechterzijde zijn het schijndeuren om een symmetrisch effect, typerend voor de Lodewijk XIV-stijl, te bereiken.

De voorkamer heeft nog de fraaie betimmeringen, zoals een dubbele deur naar de achterkamer en een gesneden plafond met zware lijsten. Bij de restauratie in 1998/99 dacht men een overgekalkt plafondstuk aan te treffen, maar de aan het plafond gespannen doek bevatte geen schildering. In het achterhuis werden de restanten van een 18de-eeuwse keuken met in de kastenwand een bedstede aangetroffen. Op een schouw in het achterhuis bevond zich een schilderstuk van een onbekende schilder, een zogenaamd boezemstukje, maar deze is door Stadsherstel verwijderd. Later bleek dat het om een schilderstukje van Jacob de Wit ging! Het schilderij toont de genezing van een lamme door Christus en dateert uit 1715. De opdrachtgever, Cornelis Hendriksz van den Idsert (de vader van Hendrik), staat er vermoedelijk op afgebeeld: de man met de 18de-eeuwse pruik op de achtergrond die ons aankijkt. Het schilderij hangt tegenwoordig in de kerk De Hoop in Diemen.

In april 1998 begon de restauratie van zowel het in- als het exterieur, in opdracht van Stadsherstel. Leerlingen van de Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf (SVB) werkten bij de restauratie onder leiding van aannemingsbedrijf J. Kneppers en werden opgeleid tot restauratietimmerman of -metselaar. Zodoende was sprake van een leerlingbouwplaats, waar de leerlingen leren omgaan met materialen en constructies uit het verleden.

Ook het exterieur werd aangepakt, op spectaculaire wijze. Stadsherstel had in de tuin een borstbeeld gevonden. Het werd al spoedig duidelijk dat dit het originele borstbeeld van de topgevel was; het enige nog aanwezige deel van de oorspronkelijke gevelbekroning. Besloten werd de geveltop opnieuw te hakken. Monumentenzorg gaf toestemming, terwijl de kosten werden betaald door de Vereniging Vrienden van Stadsherstel. In het Gemeentearchief bleek een foto van de Kalkmarkt uit de 19de eeuw bewaard te zijn. Op die foto zijn vaag de contouren van de halsgevel te zien. Daarnaast bleek er een schetsje uit circa 1900 bewaard dat bij de bouwaanvraag voor het "onthalzen" van de gevel was gevoegd. Snoep & Vermeer Natuursteenwerken kreeg opdracht om een nieuwe top te ontwerpen en te hakken. Op basis van de datering van het pand, de afmetingen en verhoudingen van de topgevel en de schets en foto van de oude top was het mogelijk om de vroegere top te reconstrueren. Als voorbeeld van een vergelijkbare gevel uit dezelfde tijd werd de rijk gebeeldhouwde top van Damrak 8 genomen. Ook deze top heeft een driepasvormig fronton met borstbeeld en klauwstukken met siervazen en lambrequins. In maart 1999 kwamen 28 op maat gezaagde blokken Frans kalksteen binnen, totaal gewicht 14.500 kilo. In plaats van zandsteen, het gebruikelijke materiaal waarvan Amsterdamse geveltoppen zijn gemaakt, werd kalksteen toegepast omdat met zandsteen niet meer gewerkt mocht worden.

Gebruikte literatuur:

• Thijs Boers. 'Leven en werk van koopman Jan Hartman. De stichter van de katholieke statie 't Hart, nu bekend onder de naam Museum Ons' Lieve Heer op Solder.' Jaarboek Amstelodamum 101 (2009): p. 35-57
• Henk Atze Dijkstra en Stella van Heezik. 'Een katholiek netwerk. Ploeg van katholieke ambachtslieden verbouwde grachtenpanden'. Ons Amsterdam 71-6 (juni 2019): p. 32-35
• Dick van der Horst (red.) 'Aan 't schipryk Y...' Oude en jonge monumenten rond de historische oevers van het IJ. Open Monumentendag 1995, Amsterdam, 1995: p. 57
• Theo Rouwhorst. Bewaard voor Amsterdam. Historische geveltoppen herplaatst 1945-2015. Amsterdam, 2016: p. 166
• Walther Schoonenberg. 'De nieuwe top van Kalkmarkt 7: in 4 maanden gehakt'. Binnenstad 180 (jan. 2000)

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2114
Adres: Kalkmarkt 7
Adressen: Kalkmarkt 7 A B C D E F
Inschrijvingsdatum: 05-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel (XVIIIb) onder rechte lijst (XIX A). Stoep met gebeeldhouwde treden en vijf flesbalusters (XVIIIb). Gesneden deuromlijsting en snijraam (XIX A). Empire roedenverdeling. Stucgang (XVIIIb).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]