Amsterdam Monumentenstad

Keizersgracht 40-44

Naam: Groenlandsche Pakhuizen
Adres: Keizersgracht 40-44
Oud adres: 40: SS376, wijk 49, klein nr. 412, kadaster D5549, verponding 5008
42: SS377, wijk 49, klein nr. 413, kadaster D5551, verponding 5008
44: SS378, wijk 49, klein nr. 414, kadaster D5552, verponding 5008
Postcode: 1015CR
Gebouwtype: Pakhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwjaar: 1621

(9 afbeeldingen)

Keizersgracht 40-44

De drie Groenlandse pakhuizen hebben trapgevels eindigend in een toppilastertje. Daarmee behoort dit rijtje tot de zeldzame pakhuizen in Amsterdam met andere gevels dan tuitgevels. Een ander voorbeeld hiervan is Singel 2. De pakhuizen hebben verticaal gekoppelde hijsluiken of zolderluiken. Ter weerszijden daarvan bevindt zich een venster met bolkozijn, dat wil zeggen een kozijn met een middenstijl waardoor twee openingen ontstaan, voor een raam en een luik naast elkaar. De hijsbalken zijn overkapt.

De pakhuizen zijn gebouwd door enkele participanten in de Noordse of Groenlandse Walvisch Compagnie, opgericht in 1614. In 1620 verwierven zij de grond en kort daarna begon de bouw. Hoewel in de Compagnie diverse Hollandse steden samenwerkten, voerde Amsterdam in deze organisatie van walvisvaarders de boventoon. Het eiland nabij Spitsbergen waar de semi-permanente vestiging Smeerenburg lag, heette dan ook Amsterdam. In 1642 werd de walvisvaart een vrije onderneming en kwam een einde aan het alleenrecht van de Noordse Compagnie. Na 1685 was de traanopslag nog slechts toegestaan op de Nieuwe Teertuinen op de Westelijke eilanden.

In het Grachtenboek van Caspar Philips (1768-1770) zijn vijf Groenlandse pakhuizen te zien die werden gebruikt als opslagruimte voor de producten van de walvisvangst. In de drie nog bestaande gebouwen, ook wel bekend als De Drie Gevels, werd met name traan opgeslagen. Dat gebeurde in gemetselde traanputten op de begane grond – die elk zo’n 10.000 liter traan konden bevatten – en in vaten op de zolders. Verder omvatte het complex twee, in de 19de eeuw afgebrande pakhuizen met woonruimte, bekend als De Twee Gevels (Keizersgracht 36), en een groot pakhuis op het achtererf (Keizersgracht 38). In 1922 werden de drie overgebleven Groenlandse pakhuizen gerestaureerd, in opdracht van de papiergroothandel Bührmann die de pakhuizen toen gebruikte (zie Keizersgracht 28-36). Bij de volgende restauratie, aan het einde van de jaren zeventig, werd het complex verbouwd tot een appartementengebouw met 19 woningen. Bij deze restauratie werden de in totaal 60 gemetselde traanputten teruggevonden, 20 per pakhuis, die waren volgestort met puin. De met traan verzadigde bouwmuren gaven tot lang na de verbouwing problemen bij het schilderwerk.

Gebruikte literatuur:

• I.H. van Eeghen. 'De Groenlandse pakhuizen.' Maandblad Amstelodamum 41 (1954): p. 11-14
• C. de Jong. 'Amsterdam als centrum van oude en nieuwe walvisvaart in Nederland.' Ons Amsterdam 7 (1955): p. 146-149
• Magda Révész-Alexander. Die Alten Lagerhäuser Amsterdams. Eine Kunstgeschichtliche Studie. Den Haag, 1954: p. 66-70
• Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 171-172

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2460
Adres: Keizersgracht 40-44
Adressen: Keizersgracht 40 A B C D E F
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pakhuis met trapgevel (XVII A).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2461
Adres: Keizersgracht 40-44
Adressen: Keizersgracht 42 A B C D E F
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pakhuis met trapgevel (XVII A).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2462
Adres: Keizersgracht 40-44
Adressen: Keizersgracht 44 A B C D E F
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pakhuis met trapgevel (XVII A).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]