Amsterdam Monumentenstad

Keizersgracht 690 en 688

Adres: Keizersgracht 688-690
Oud adres: 688: AA14, wijk 58, klein nr. 720, kadaster I1531, verponding 4497
690: AA13, wijk 58, klein nr. 721, kadaster I1532, verponding 4496
Postcode: 1017EV
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1696, 1760±, 1795±
Restauratie: 690: 1985

(23 afbeeldingen)

Keizersgracht 690 en 688

Keizersgracht 688 en 690 vormen een tweeling: oorspronkelijke bebouwing in de Vierde Uitleg, gelijktijdig gebouwd in 1696. In het Grachtenboek van Caspar Philips uit 1768 is een tweetal halsgevels met dierfiguren te zien, zoals uit de late 17de eeuw vaker voorkomt (zie bijvoorbeeld Herengracht 568-570). Beide huizen waren toen al inwendig verbouwd. Beide huizen hebben een waardevol interieur, een marmeren gang met stucwerk en een zaal in Lodewijk XV-stijl, in nr. 688 uit ca. 1750, in nr. 690 uit ca. 1760. Uitwendig dateert van deze verbouwing de fraaie stoep van nr. 690 (een vergelijkbare stoep van nr. 688 die in het Grachtenboek staat afgebeeld is niet meer aanwezig). De stoep heeft flesbalusters, ontstaan onder invloed van de Lodewijk XIV- en Lodewijk XV-stijl. Vanaf het 2de kwart van de 18de eeuw werden deze brede balusters voor de rijke grachtenhuizen gecombineerd met een S-vormige beginbaluster, die meestal speciaal voor een stoep werden ontworpen. Een goed voorbeeld daarvan is de beginbaluster van deze stoep (een ander voorbeeld is te zien bij Herengracht 250). Ook de flesbalusters zijn het bekijken waard.

Eind 18de eeuw vond er opnieuw een verbouwing plaats. Beide huizen verloren hun halsgevel en kregen een lijstgevel met halfcirkelvormige dakkapel en een schilddak. Ook het voorste deel van de kap werd gewijzigd: het zadeldak werd ingekort. De houten kroonlijst is rijk gedetailleerd en heeft vier consoles.

Het interieur werd toen echter niet aangepast. Beide huizen hebben nog belangrijke midden-18de-eeuwse interieurelementen. Zo heeft Keizersgracht 690 een fraaie marmeren gang met stucwerk aan het plafond en stucreliëfs boven de deuren van de voor- en achterkamer. De allegorische voorstelling van de handel boven de eerste deur, naar de voorkamer, toont een putto met de attributen van Mercurius. Bijzonder is de gangbank in een uitsparing in de bouwmuur, een spijkervast onderdeel van het huis (losse gangbanken waren in de 18de eeuw gebruikelijker). Het klapstuk van het huis is zoals gebruikelijk de zaal, de voornaamste ruimte in het achterhuis, aan het einde van de gang. De zaal heeft goede verhoudingen en is 7 m breder en 9,34 m diep en heeft het interieur grotendeels weten te behouden: een marmeren schouw met houten boezem, houten betimmering, twee gesneden deuren, drie spiegels, stucwerk, drie beschilderingen: twee bovendeurstukken en een groot plafondstuk. De meeste zalen in Amsterdamse grachtenhuizen hebben twee spiegels: één boven de schouw, de andere tussen de twee ramen in de achtergevel, de zgn. penantspiegel met daaronder een consoletafeltje. Deze zaal heeft echter drie spiegels, de derde bevindt zich precies tegenover de schouw op de lange wand. Kenmerkend aan de Lodewijk XV-stijl is de betimmering met afgeronde hoeken. Deze loopt niet helemaal door tot het plafond. Het stucplafond begint al op de wanden. Middenin het stucplafond bevindt zich een 3,1 bij 4 m groot plafondstuk. Boven de fraai gesneden deuren naar de gang en het pruikenkamertje bevinden zich bovendeurstukken. Zowel de twee bovendeurstukken als het plafondstuk zijn geschilderd door Jurriaan Buttner (het plafondstuk is gesigneerd J. Buttner). Van deze schilder weten we dat hij in Kiel, Duitsland, is geboren en zich in 1743 in Amsterdam vestigde waar hij in 1767 overleed. Het plafondstuk stelt de vier seizoenen voor. In 1985 werden de beschilderingen gerestaureerd door restaurator Christopher Vroom.

Gebruikte literatuur:

• Hans Tulleners. 'Keizersgracht 690, vooral inwendig een belangrijk grachtenhuis'. Binnenstad 95 (dec. 1985)
• Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 60-61
• Theo Rouwhorst. 'XXI. Stoepbalusters'. Binnenstad 236 (okt. 2009)

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2702
Adres: Keizersgracht 688-690
Adressen: Keizersgracht 688 A B C D
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel (XVIIIb) onder rechte klossenlijst met consoles (ca.1800) waarboven een schilddakje met dakkapel; empire deur en roedenverdeling.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2703
Adres: Keizersgracht 688-690
Adressen: Keizersgracht 690 1,2A,2M,2V,3A,HA,HV
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel (XVIIIb) met versierde stoep uit de bouwtijd en bekroond door een gesneden lijst met consoles (omstreeks 1800) waarboven een schilddakje met dakkapel; empire deur en -roedenverdeling.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]