Amsterdam Monumentenstad

Deutzenhofje

Naam: Deutzenhof
Adres: Prinsengracht 855-899
Oud adres: 855: BB451, wijk 57, klein nr. 111, kadaster I2065, verponding 4040
857: BB452, wijk 57, klein nr. 110, kadaster I2064, verponding 4041
899: BB473, wijk 57, klein nr. 109, kadaster I2063, verponding 4041
Postcode: 1017KB
Gebouwtype: Hofje
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1695
Architect: Pieter Adolfse de Zeeuw
Opdrachtgever: Agneta Deutz
Restauratie: 1999

(26 afbeeldingen)

Deutzenhofje

Hofjes zijn een vroege vorm van bejaardenzorg en sociale woningbouw tegelijk, een oudedagsvoorziening voor arme, oude mensen. De oudjes woonden er gratis. Vanaf de straat zijn hofjes vaak moeilijk te zien. De woninkjes zijn meestal gebouwd achter de bewoning aan de straat. Een hofje is doorgaans een rechthoekig complex, waarvan de huisjes in U- of L-vorm rond een bleekveld (tegenwoordig meestal dienstdoend als tuin) zijn gebouwd. Op het binnenterrein staat in de regel een waterpomp met een lantaarn. Het poortgebouw bevat vaak een regentenkamer (meestal op de verdieping), waarvan de luxueuze inrichting in schril contrast staat met de sobere woninkjes. In Amsterdam zijn hofjes vanwege het gebrek aan ruimte in de binnenstad vaak erg klein en soms niet veel meer dan een straatje met inpandige huisjes achter de bebouwing aan de straat (vaak bestaan deze huisjes al vóór de stichting van het hofje: huisjes gelegen aan een 'gang').

Het fraaie N.H. Deutzenhofje behoort echter tot de rijkste hofjes: deze parel uit de 17de eeuw is het grootste en aanzienlijkste hofje uit de 17de eeuw. Aan de Prinsengracht zien we drie dubbele huizen, waarvan het middelste het rijk geornamenteerde poortgebouw is. De twee buitenste dubbele huizen zijn huurhuizen en vormen eigenlijk geen onderdeel van het hofje (maar de opbrengst komt eraan wel ten goede). Het poortgebouw wijkt af doordat het de ingang op de begane grond heeft en over een bijzondere versiering beschikt.

Het hofje werd in 1692 gesticht uit de nalatenschap van Agneta Deutz - zij had reeds voor haar dood de grond gekocht en de regenten benoemd - en gebouwd in 1694/95. Het voorname hofje was bestemd voor oude dienstboden en arme familieleden. De gevelsteen zegt: Agneta Deutz laat hier haar liefde en godsdienst blijken / Den Armen tot een troost, tot voorbeeld aan de rijken / Anno 1695

Naar het schijnt echter wilde Agneta Deutz vooral haar verkwistende zoon Jan Meerman dwarszitten door hem op deze manier te beroven van een belangrijke erfenis. Tevens zijn boven de ingang twee putti te zien en de wapens van Agneta Deutz en haar twee echtgenoten (Gerrit Meerman, raad van Delft, en Meester Zacharias van Beresteyn, burgemeester en raad van Delft). Agneta Deutz woonde haar laatste jaren in De Ster, Keizersgracht 387. Op de bovenverdieping van het poortgebouw ligt de regentenkamer, waarin zich een schoorsteenstuk bevindt waarop de stichtster is afgebeeld.

Het hofje bestond uit 19 woninkjes. Op het ruime binnenterrein, dat in de zomer een kleurrijke bloemenhof is, staat een fraaie waterpomp. Tegenover het poortgebouw is een open portaal met enkele Dorische zuilen, met daarboven een uurwerk omgeven door gebeeldhouwd bloem- en lofwerk en geflankeerd door twee panelen met sculpturale motieven. In 1964 werd het hofje uitgebreid met 4 pandjes in de Kerkstraat zodat het aantal woninkjes op 31 kwam. Ook werd toen een hoogbouwpand verworven, dat het uitzicht vanuit het hofje jarenlang had bedorven, om direkt gesloopt te worden. Er wonen nog steeds oudere dames op het hofje.

In 1999 werden de ornamenten op het poortgebouw gerestaureerd. Daarvoor werden tijdelijk de beeldjes, festoenen en wapenschilden verwijderd en overgebracht naar de restaurateur, het natuursteen-bedrijf Cortlever in Diemen.

Gebruikte literatuur:

• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 59
• Dr D.P.M. Graswinckel. Nederlandsche Hofjes. Heemschutserie, Amsterdam: Allert de Lange, 1943
• H.W. Alings. Amsterdamse Hofjes. Amsterdam: Gemeentelijke Commissie Heemkennis, 1965
• Robert Lopes Cardozo, Ruud Spruit en Frank Suyderhoud. Hofjes in Nederland. Haarlem: Uitgeverij J.H. Gottmer, 1977
• Tom Weerheijm, Robert Lopes Cardozo en Pieter van der Zwan. Hofjes in Amsterdam. Amsterdam: Stadsdrukkerij Amsterdam, 1979
• Jeltje Dijkstra. De hofjes van Nederland. Atrium Cultuurgidsen. Alphen aan den Rijn: Atrium, 1993

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4430
Adres: Prinsengracht 855-899
Adressen: Prinsengracht 855
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: (855) Dubbel huis (1695), behorend bij het complex van het Deutzenhofje. Gevel met hoeklisenen, 2 dakkapellen en deuromlijsting.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4431
Adres: Prinsengracht 855-899
Adressen: Prinsengracht 857-897
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: (857-897) Amsterdam, Deutzenhofje: deze liefdadige stichting uit 1694is gesitueerd tussen de Spiegelgracht en de Vijzelgracht enligt met de voorgevel aan de Prinsengracht. Het bouwwerk bestaat uit vier om een binnenplaats gelegen woonvleugels waarin kamerwoninkjes voor bejaarde dames zijn ondergebracht. Destichteres van het hofje was Agneta Deutz. Zij bepaalde pertestament dat na haar overlijden een liefdadige stichting moest worden gebouwd, waartoe al in 1692 enkele grondpercelenwerden gekocht. De bouwmeester van het hofje is bekend, Pieter Alolfse de Zeeuw; vóór haar overlijden heeft Agneta Deutz met hem overlegd over de bouwkundige inrichting van het hofje, met name over de regentenkamer. De regentenkamer bezit een rijke historische inrichting met laat 17e-eeuws meubilair en een aantal geschilderde portretten. Het Deutzenhofje iseen voornaam en deftig hofje, dat wordt gekenmerkt door bijvoorbeeld de zandstenen deuromlijstingen en het festoen in de voorgevel, de marmeren lijst in de poort met een uitgehouwen gedichtje (Agneta Deutz laat hier haar liefde en Godsdienst blijken, Den Armen tot een troost, tot voorbeeld aan denRijken ANNO 1695), de arduinstenen pomp op de binnenplaatsen de daar opgestelde klok met uurwerk. Deze liefdadige instelling weerspiegelt door de gehanteerde (en bewaard gebleven) schaal een belangrijk monument van de woongeschiedenis uit de 17e eeuw. De welstand van de stichteres is op ingetogenmaar duidelijke wijze in de loop der eeuwen bewaard gebleven en het hofje vervult ondanks een ruime ouderdom, nog steeds de oorspronkelijke functie zodat de bestaanscontinuiteit meer dan historische waarde bezit. Binnen het centrum van Amsterdam geldt de stichting als een rustige, ongeschonden oase, niet alleen voor de bewoners, maar ook voor passanten en bezoekers; deze belevingswaarde wordt nog versterkt door in het hofje aanwezig beeldhouwwerk en door de ruimte die is gereserveerd voor bloemen en beplanting. Ten slotte is het Deutzenhofje een karakteristiek voorbeeld van het historische, typisch Nederlandse gebruik om testamentair een liefdadige instelling in het leven te roepen, die zowel de stichter tot eer strekt als de begunstigden van een beschermde bestaansvorm voorziet.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4432
Adres: Prinsengracht 855-899
Adressen: Prinsengracht 899
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: (899) Dubbel huis (1695), behorend bij het complex van het Deutzenhofje. Gevel met hoekliseen, 2 dakkapellen en deuromlijsting.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]