Amsterdam Monumentenstad

Naam: St. Andrieshofje
Adres: Egelantiersgracht 105-141
Oud adres: 105: MM398, wijk 44, klein nr. 163, kadaster D4887, verponding 3252
107: MM397, wijk 44, klein nr. 162, kadaster D4886
109: MM396, wijk 44, klein nr. 161, kadaster D4885
137: MM382, wijk 44, klein nr. 159, kadaster D4883
139: MM381, wijk 44, klein nr. 158, kadaster D4882
141: MM380, wijk 44, klein nr. 157, kadaster D4881, verponding 3252
Postcode: 1015RG
Gebouwtype: Hofje
Bouwjaar: 1617, 2de helft 19de eeuw

(9 afbeeldingen)

Het 17de-eeuwse Andrieshofje heeft aan de gracht een vleugel staan met houten onderpuien met gekoppelde deuren en is eind 19de eeuw verhoogd. Achter dit gebouw staat het eigenlijke hofje bestaande uit vier woonvleugels.

Het Sint Andrieshofje is het oudste nog bestaande hofje van Amsterdam (op het Begijnhof na). Het hofje is gesticht in 1614 en gebouwd in 1617. Op een oude prent van de Egelantiersgracht van G. Lamberts (1776-1850) uit 1818 is de oude situatie weergegeven: een breed laag pand met kruiskozijnen en een houten onderpui. De drie houten onderpuien met gekoppelde deuren zijn nog aanwezig, maar de kruiskozijnen zijn vervangen door ramen met roedeverdeling. De naam van het hofje is boven de ingang geschilderd. Bovendien is het gebouw eind 19de eeuw verhoogd.

In 1614 had de rijke ongehuwde veehouder Ivo Gerritsz. testamentair bepaald dat zijn nalatenschap aan een hofje moest worden besteed, voor “alsulcke eerlicke arme persoonen”. Ivo’s neef Jan Jansz. Oly (de vader van de bekende priester Jacob Oly) schonk de benodigde grond, waarop in 1617 het Sint Andrieshofje verrees. Het hofje werd genoemd naar de naam van het huis van Jan Oly (“in Sint Andries”, Nieuwendijk 213). Toen Jan Oly in 1615 overleed, verhuisde zijn weduwe naar De Pinas (Singel 290), waar zij het uithangbord met Sint Andries opnieuw aanbracht.

Op de kaart van Balthasar Florisz uit 1625 is het hofje duidelijk zichtbaar. Het bestond uit een ruime binnenplaats en bleekveld waaromheen vier woonvleugels lagen. Het was bestemd voor 'behoeftige Roomschgezinden Vrouwspersoonen' (zo beschreven door historicus Wagenaar in 1765). Het was, afgezien van het Begijnhof, zelfs het eerste hofje voor behoeftige rooms-katholieke weduwen. Het hofje kwam in 1699 onder de hoede van het pastoraat van het Begijnhof.

Een helder blauw betegelde gang leidt naar de binnenplaats en kijkt uit op een fraaie kleine 18de eeuwse waterpomp. Op het binnenterrein zijn steeds op fraaie wijze drie deuren gekoppeld met ramen en bovenlichten. De middelste deur leidt naar de bovenwoningen. Oorspronkelijk waren er 36 woninkjes voor 66 bewoners; tegenwoordig één persoon per woninkje. In het gebouw aan de gracht bevinden zich eveneens hofjeswoningen.

Boven de oostelijke woningen bevond zich een kapel, in gebruik genomen in 1623 maar in de 19de eeuw grondig gewijzigd. Elke vrijdag werd een mis gehouden. In de gevel staat een vroeg-17de eeuwse gevelsteen met Christus en de tekst "Vrede sy met U". De steen verwijst naar de joodse vredeswens 'Sjalom' waarmee Jezus zijn discipelen begroette toen hij drie dagen na zijn dood aan hen verscheen. De beeldhouwer van het reliëf heeft een gravure van Jacob de Ghijn II (1565-1629) als voorbeeld genomen. Tot de verbouwing van de kapel eind 19de eeuw zat deze gevelsteen aan de gevel aan de gracht.

Gebruikte literatuur:

Graswinckel 1943, OA 1952 (blz. 172), OA 1959 (blz. 280 en 372), Alings 1965, Cardozo e.a. 1977, Weerheijm e.a. 1979

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 12804
Functie: Woonhuis
Jaartal: 19B
Bouwstijl: Eclecticisme

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 978
Adres: Egelantiersgracht 105-141
Adressen: Egelantiersgracht 105 ;Egelantiersgracht 107 ;Egelantiersgracht 109 ;Egelantiersgracht 111 ;Egelantiersgracht 113 ;Egelantiersgracht 115 ;Egelantiersgracht 117 ;Egelantiersgracht 119 ;Egelantiersgracht 121 ;Egelantiersgracht 123 ;Egelantiersgracht 127 ;Egelantiersgracht 129 ;Egelantiersgracht 131 ;Egelantiersgracht 133 ;Egelantiersgracht 135 ;Egelantiersgracht 137 ;Egelantiersgracht 139 ;Egelantiersgracht 141 ;Egelantiersgracht 143 ;Egelantiersgracht 145
Inschrijvingsdatum: 22-04-1970
Redengevende omschrijving: St.Andrieshofje, bestaande uit een drie verdiepingen hoge straatvleugel (105-109 en 137-141, XIX B) en drie vleugels om een binnenplaats (1617): linkervleugel (111-115), waarvan de verdieping XIX B is vervangen door een kapel, in de muur waarvan een oude gevelsteen is ingemetseld; beneden deuren met aangekoppelde vensters, waarin goede roedenverdeling. Achtervleugel (117-129) van twee verdiepingen, met beneden deuren met aangekoppelde vensters en op de verdieping uitgekraagde bakstenen lijsten; goede roedenverdeling. Rechtervleugel (131-135) als de achtervleugel.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]