Amsterdam Monumentenstad

West-Indisch Huis, 's-Gravenhekje 1.

Naam: West-Indisch Pakhuis
Adres: 's-Gravenhekje 1
Oud adres: U198, wijk 16, klein nr. 60, kadaster H1720
Postcode: 1011TG
Gebouwtype: Pakhuis
Geveltype: Tuitgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1642
Architect: Pieter de Keyser ?

(10 afbeeldingen)

West-Indisch Huis, 's-Gravenhekje 1.

Het West-Indisch pakhuis (eigenlijk West-Indisch Huis) bevindt zich op de hoek van het ’s-Gravenhekje, de Prins Hendrikkade en de Peperstraat. Het pakhuizencomplex is hier in 1642, tijdens de bloeiperiode van de West-Indische Compagnie (WIC), gebouwd. De WIC is in 1621 opgericht door een groep kooplieden die handel dreven op Oost-Indië. De Staten-Generaal gaven de WIC een handelsmonopolie (een octrooi), aangezien zij de schepen van de WIC ook als oorlogsvloot wilden gebruiken. De WIC veroverde grote gebieden in Afrika en Amerika. Op het hoogtepunt van haar macht besloten de Heren XIX, de bewindhebbers van de WIC, een pakhuiscomplex te bouwen. Daartoe werden in 1637 een aantal erven op het eiland Rapenburg gekocht, waarna de bestaande bebouwing werd gesloopt en een groot complex werd opgetrokken Het gebouw werd waarschijnlijk ontworpen door Pieter de Keyser (1595-1664), de oudste zoon van stadsbouwmeester Hendrick de Keyser.

De vier pakhuizen hebben een gezamenlijke bakstenen voorgevel met een doorlopende kroonlijst, waarin de vier hijsbalken – boven elk pakhuis één – zijn opgenomen. De bijzondere gevelbekroning bestaat uit twee trapeziumgevels, die met elkaar zijn verbonden door een groot driehoekig fronton. De beide gevels werden bekroond door een balustrade, maar die is niet meer aanwezig. De gevels zijn versierd met ovale – ‘oeils-de-boeuf’ - en ronde zoldervensters en jaartalstenen. Het fronton heeft een cartouche met festoenen en het monogram GWC: Geoctrooieerde West-Indische Compagnie. Het pakhuiscomplex is zelfs voor Amsterdamse begrippen groot te noemen: met zijn twaalf traveeën behoort het tot de grote magazijnen uit de Gouden Eeuw.

De WIC verloor in 1654 haar gebieden in Brazilië en moest door een gebrek aan inkomsten haar hoofdkantoor in de Haarlemmerstraat, het West-Indisch Huis, opgeven. Vanaf deze tijd fungeerde het West-Indisch pakhuis ook als kantoor: de Heren XIX vergaderden hier tot de opheffing van de WIC in 1674. Het complex bleef bij de tweede WIC in gebruik als pakhuis tot haar opheffing in 1791. Uit deze periode stamt de naam 'West-Indisch Huis'. Rond 1819 was een deel in gebruik als Koloniaal Etablissement. Tussen 1834 en 1874 waren resterende gedeelten verhuurd aan de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM). Toen die in 1874 vertrok, werd het gehele gebouw gebruikt als Koloniaal Etablissement. In 1913 verhuisde het Koloniaal Etablissement naar de Westerdoksdijk. De pakhuizen werden nu opnieuw gehuurd door de NHM.

Ondanks al die verschillende gebruikers bleef het complex als pakhuis functioneren en is zowel het exterieur als het interieur weinig veranderd. Ook de 17de-eeuwse constructie met standvinken is bewaard gebleven en maakt grote indruk op bezoekers.

Gebruikte literatuur:

• M. Kuipers-Verbuijs (red.). Der Stede wateren... Monumenten in waterrijk Amsterdam. Amsterdam 2000 (Open Monumentendag): p. 47-49
• Dr. Magda Révész-Alexander. Die Alten Lagerhäuser Amsterdams. Den Haag, 1954: p. 76-83
• H. Schoch en E. Mattie. Koopmansgeest. Amsterdam 2002 (Open Monumentendag): p. 78

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1222
Adres: 's-Gravenhekje 1
Adressen: s-Gravenhekje 1 A B
Inschrijvingsdatum: 28-04-1970
Redengevende omschrijving: Pakhuizen W.-Ind-Compagnie (1641-1642). L-vormig complex. Gevels met natuurstenen banden, die aan de voorzijde met twee door een fronton doorsneden trapeziumtoppen, oeils-de-boeuf en jaartalstenen; aan de Prins Hendrikkade een en aan de Peperstraat twee puntgevels, eveneens met de oeils-de-boeuf. Inleiding. Vermoedelijk rond 1690 gebouwd voormalig commiesgebouw verbonden met en behorend bij het reeds onder monumentnummer 1222 beschermde complex van het Westindisch Pakhuis gelegen aan de Prins Hendrikkade, 's-Gravenhekje en Peperstraat. Het in kern 17e-eeuwse gebouw werd in de 18e-eeuw gewijzigd. Het gebouw is gesitueerd op de hoek van de Prins Hendrikkade en de Peperstraat en is gelegen aan een klein omsloten binnenplein. Omschrijving. In baksteen opgetrokken gebouw op nagenoeg vierkante grondslag bestaande uit een souterrain en een bouwlaag onder een met pannen gedekt tentdak, bekroond door een vierkante schoorsteen. In de gevel aan de zijde van de Prins Hendrikkade twee meerruits schuifvensters. Gesloten gevel aan de Peperstraat. In de gevel grenzend aan het binnenplaatsje eveneens twee meerruits schuifvensters en onder het rechter venster een kelderluik met ijzeren geheng. Rechts hiervan een verhoogde entree, bestaande uit een paneeldeur met drieruits bovenlicht, toegankelijk via een trap. In het inwendige bevindt zich op de begane grond één kamer, overwelfd door een kruisgewelf met gedecoreerde sluitsteen. Waardering. Voormalig commieskantoor van architectuur-, bouwhistorisch en cultuurhistorisch belang vanwege de detaillering, historische functie en de ruimtelijk-functionele relatie met het Westindisch Pakhuis.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]