Amsterdam Monumentenstad

American Hotel

Naam: Hotel American
Adres: Leidseplein 28-30
Leidsekade 97
Postcode: 1017PT
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Art Nouveau
Bouwjaar: 1898-1900, 1927/28
Architect: W. Kromhout (1898), G.J. Rutgers en K. Bakker (1927/28)
Opdrachtgever: N.V. Mij. tot Exploitatie van het American Hotel

[American Hotel Amsterdam]

(32 afbeeldingen)

American Hotel

Van oorsprong is het Leidseplein, net als het Haarlemmerplein, het Frederiksplein en het Weesperplein, een wagenplein achter de stadspoort van de 17de-eeuwse stadswal. Wagens van buiten moesten hier in- en uitladen, omdat ze de stad niet in mochten. De Leidsepoort, een groot vierkant gebouw dat er een beetje als een kasteel uitzag, werd afgebroken in 1862. Daarna volgde een ontwikkeling van cityvorming op en rond het plein, dat de grens vormde van de oude binnenstad met de uitbreidingswijken in west en zuid. De komst van hotels hoorde daarbij. In 1879 kocht hotelier en architect C.A.A. Steinigeweg (1825-1900) een stuk grond plus een deel van de Singelgracht vlakbij de locatie waar de Leidsepoort had gestaan. Het water moest eerst worden gedempt voordat Steinigeweg kon bouwen. Steinigeweg had lange tijd in de Verenigde Staten gewoond en daar waarschijnlijk ervaring in het hotelwezen opgedaan. Hij wilde een groots hoofdstedelijk hotel bouwen 'in Amerikaanse stijl'. In 1882 verrees het eerste American Hotel, een inderdaad Amerikaans aandoend maar nogal wonderlijk gebouw met met zuiltjes op elkaar gestapelde balkons en een hoog oprijzend torentje. In 1883 trok Steinigeweg zich terug als directeur om tot 1886 commissaris van de NV te blijven. August Volmer, tevens directeur van Krasnapolsky, wist het hotel pas echt tot bloei te brengen. August Volmer nam het hotel over en besloot een geheel nieuw hotel te bouwen. Niet alleen het oude hotel, maar ook de naastgelegen brandweerkazerne annex politiepost werd voor dit deel gesloopt. Een gevelsteen naast de ingang aan het Leidseplein is alles wat nog aan het oude hotel herinnert.

Het nieuwe hotel werd ontworpen door architect Willem Kromhout (1864-1940). Kromhout studeerde aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. In 1890 vestigde hij zich als zelfstandig architect in Amsterdam. Kromhout was tweemaal, van 1895-1896 en van 1908-1909, voorzitter van het Amsterdamse architectuurgenootschap Architectura et Amicitia. Kromhout ontwierp niet alleen het hotel zelf, maar ook een deel van de inrichting waaronder stoelen en lampen. Hij maakte er grote indruk mee in de gelederen van Architectura et Amicitia, dat al sinds jaar en dag vergaderde en ook zijn secretariaat had in het oude American Hotel. Het café-restaurant met leestafel in het nieuwe hotel werd een geliefde verzamelplaats van kunstenaars. Beroemd, maar waarschijnlijk niet waar, is de anekdote dat schrijver Harry Mulisch de portiers tegen betaling liet omroepen: 'Telefoon voor de heer Mulisch'. Het hotel werd door Amsterdammers het 'Américain' genoemd.

Het ontwerp van Kromhout moet worden gezien als een doelbewust gezocht én gevonden alternatief voor de toenmalige heersende opvattingen over kunst en bouwkunst. Het ontwerp onderscheidt zich van de 19de eeuw door een geheel eigen ornamentiek, ontsproten aan de kunstzinnige kwaliteiten van Kromhout, en biedt gelijktijdig op artistieke wijze een unieke uiting van de Art Nouveau van die dagen. Toch is het ontwerp een kind van zijn tijd, want het verbindt de fantastische stroming van de fin-de siecle, via de Nieuwe Kunst met de opvattingen van Berlage en de Amsterdamse School. Het fantastische, als expressionistische element is in de architectuur van American te herkennen in bijvoorbeeld de smeedijzeren decoraties en tegeltableaus (ontwerp van L. Nienhuis resp. A. Smit) terwijl het traditionele baksteengebruik aansluit bij de architectuur van Berlage en de latere Amsterdamse School, en de overdadige toepassing van galerijen, erkers, balcons en dakkapellen een geheel eigen cachet en levendigheid aan het ontwerp verstrekt. Verder zijn de grote cafézaal met gebrandschilderde ramen en wandschilderingen in de stijl van de Amsterdamse School. Hotel American vormt in het oeuvre van Kromhout het hoogtepunt en vervult in de Nederlandse architectuurgeschiedenis een rol in de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw.

In 1927/28 werd het hotel aan de Marnixkade uitgebreid, naar een ontwerp van de architecten G.J. Rutgers en K. Bakker die zich manifesteert als een eenvoudige uitbreiding van het hoofdgebouw. Kenmerkend zijn de ovr drie verdiepingen doorlopende erkers met vensters waarachter zich hotelkamers bevinden. Daarnaast staan drie 19de-eeuwse woonhuizen, Leidsekade 91-93, ontworpen door G.A.A. Steinigeweg die hij tot zijn dood verhuurde. Hij woonde tot zijn dood op Leidsekade 87.

Het hotel heeft twee aanwijzingen als rijksmonument, het hoofdgebouw uit 1900 (aangewezen op 23 juli 1974) en de uitbreiding uit 1927/28 aan de Leidsekade (aangewezen op 3 juli 2013). Het is overigens merkwaardig dat de redengevende omschrijving van het hoofdgebouw (40 woorden) veel korter is dan die van de uitbreiding (462 woorden): tegenwoordig volstaat een korte beschrijving niet meer. Dit zegt verder niets over het relatieve belang van het hoofdgebouw versus de uitbreiding.

Gebruikte literatuur:

• Rob Delvigne. 'De tegeltableaus van Américain'. Binnenstad 231 (nov. 2008)
• Ida Jager. Willem Kromhout Czn., Rotterdam 1992
• Wilfred van Leeuwen. 'Het eerste American Hotel (1882-1900)'. Binnenstad 264 (mei/juni 2014)
• Marcella van der Weg. 'Americain, een Amsterdamse huiskamer'. Ons Amsterdam 54 (2002): p. 380-383

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10675
Functie: Hotel
Architect: Kromhout, W. en H.G.Jansen
Jaartal: 1898-1900
Bouwstijl: Sluit aan bij de richting van Berlage (zie RG-omschrijving)
MIP-nummer: 13534
Functie: Hotel
Architect: Kromhout, W. en H.G.Jansen
Jaartal: 1898-1900
Bouwstijl: Sluit aan bij de richting van Berlage (zie RG-omschrijving)
MIP-nummer: 13533
Functie: Hotel
Architect: Kromhout, W. en H.G.Jansen (zie opm)
Jaartal: 1898-1900, 1928
Bouwstijl: Sluit aan bij de richting van Berlage (zie RG-omschrijving)
MIP-nummer: 13533
Functie: Hotel
Architect: Kromhout, W. en H.G.Jansen (zie opm)
Jaartal: 1898-1900, 1928
Bouwstijl: Sluit aan bij de richting van Berlage (zie RG-omschrijving)

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 3403
Adres: Leidseplein 28-30
Adressen: Leidseplein 28
Inschrijvingsdatum: 23-07-1974
Redengevende omschrijving: American Hotel, van 1898-1900 door W.Kromhout en W.G.Jansen gebouwd in een nog bij de richting van Berlage aansluitende, maar door toepassing van vele galerijen, erkers, balkons, dakkapellen enz. veel levendiger trant. Merkwaardige hoektoren met ronde klokkenverdieping op vierkante onderbouw.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518484
Adres: Leidseplein 28-30
Adressen: Leidsekade 97
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Naar ontwerp van de architect G.J. Rutgers in samenwerking met K. Bakker in 1927-1928 tot stand gekomen HOTEL, als uitbreiding van het reeds onder MNO 3403 beschermde American Hotel. De opdrachtgever was de N.V. Mij. tot Exploitatie van het American Hotel. Omschrijving. Op een nagenoeg rechthoekig grondplan ontworpen uitbreiding van het American Hotel; bestaande uit een souterrain, een begane grond/hoofdverdieping met tussenverdieping, vijf verdiepingen en een zolder. Voorgevel aan de zijde van de Leidsekade wordt sterk horizontaal en vertikaal geleed en is licht concaaf. De achtergevel opent naar een binnenplaats. Het geheel wordt aan drie zijden gedekt door een schilddak met pannen. Eenvoudige aansluiting bij de reeds bestaande bebouwing van het hotel. Gevels opgebouwd uit geelbruine baksteen met natuurstenen accenten. Gerusticeerd basement met gebosseerde blokken natuursteen. Aan de onderzijde de vensters van het souterrain. Aan de rechterzijde de hoofdtoegang met kleine stoep en met getoogde portiek. Geheel links nog een eenvoudige toegang. Aan de rechterzijde van de hoofdtoegang een smal zijlicht; aan de linkerzijde een breed getoogd licht. Verder zeven getoogde vensters bij de begane grond. Vensters met natuurstenen afgeschuinde benedendorpel en hoekstenen, enkele vensters hebben een stalen geleding. Bij de tussenverdieping, over de gehele breedte van de gevel, bevinden zich negen gekoppelde vensterpartijen. Zo'n vensterpartij bestaat weer uit twee gekoppelde lancetvensters met meerruits geleding en met gemetselde middenpost en met alternerend uit baksteen en natuursteen opgebouwde dagkanten. Aan weerszijden van de vensterpartijen gebeeldhouwde menselijke figuren op sokkel. Tien van deze figuren dragen een uitkragend troggewelf waarop het vervolg van de voorgevel. Dit troggewelf wordt verder gedragen door getrapte consoles op de middenposten. Hierboven een ongeleed en gemetseld geveldeel, afgesloten met een gevellijst. De gevel hierboven kent zes vensterassen. Per vensteras een erkerachtige uitbouw over drie verdiepingen. Gelede vensters met glas-in-lood raamvulling in de bovenlichten van het middenvenster en van de schuingeplaatse zijlichten. Natuurstenen accenten en geprofileerde diepe houten kozijnen. De tussenliggende delen zijn gemetseld. Aan de bovenzijde afgesloten met een balkon met hek. Hierboven de teruggezette gevelopeningen met vensters en balkondeuren van de bovenste volledige bouwlaag. De brede vensterpartijen zijn geleed en licht getoogd. Tussen de vensterpartijen de gemetselde en getrapte wering als voortzetting van de muurdammen tussen de erkerachtige uitbouwen. Geheel links en rechts de geaccentueerde beëindiging van de afsluitende muurdammen. De rechte gevelbeëindiging volgt de concave gevel. Hierboven een breed balkon met de terugezette vensters en balkondeuren van de afsluitende bouwlaag. Gelede vensters met verbindende en aan de bovenzijde omlopende geprofileerde lijst. Tussenliggende kleine uitlopers van het dakschild. Delen van het INTERIEUR verkeren nog in de oorspronkelijke staat. Waardering. Uitbreiding van het American Hotel met bijbehorende interieuronderdelen van belang vanwege de architectuurhistorische waarde. Bijzondere betekenis van het object vanwege de ensemblewaarde met de bebouwing van het American Hotel uit 1898-1900. Verder van situationele waarde.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]