Amsterdam Monumentenstad

Mozes en Aäron Kerk

Naam: Mozes- en Aäronkerk
Adres: Waterlooplein 207
Postcode: 1011PG
Gebouwtype: Kerk
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1837-1841
Architect: Tieleman Franciscus Suys
Restauratie: 1969

(27 afbeeldingen)

Mozes en Aäron Kerk

De Sint Antonius van Padua werd gebouwd ter vervanging van een 17de-eeuwse katholieke schuilkerk. Rond 1830 was dat schuilkerkje bouwvallig geworden. In 1836 maakte pater Arnoldus van Giessen, die in 1830 pastoor was geworden, bekend dat hij erin was geslaagd voldoende huizen rondom de kerk te kopen om een grote nieuwe kerk te kunnen bouwen. Op 17 november 1837 werd de eerste steen gelegd door de 12-jarige Bonevatura Stoffels. Pastoor Van Giessen bemoeide zich intensief met de bouw. De bijnaam Mozes en Aäronkerk kreeg de kerk vanwege de namen van de twee woonhuizen waarin de schuilkerk zich bevond. De gevelstenen van deze huizen bleven behouden en zijn geplaatst in de achtergevel aan de Jodenbreestraat.

Ontwerper van de kerk was Tilman Francois Suys uit Brussel, hofarchitect van koning Willem I en directeur van de Amsterdamse Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. De Mozes en Aäronkerk wordt beschouwd als het meest markante voorbeeld van de zgn. Waterstaatsstijl in Amsterdam. De Waterstaatstijl is bedoeld als aanduiding van een afgeleide stroming van het neo-classicisme, die hoofdzakelijk in het 2de en 3de kwartaal van de 19de eeuw werd toegepast. De benaming verwijst naar het Ministerie van Waterstaat dat bij Koninklijk Besluit van 1824 was belast met de subsidiëring van kerkgebouwen en dat ook invloed uitoefende op het ontwerp van de nieuwe kerken. De ingenieurs van Waterstaat ontwierpen daardoor niet alleen allerlei civiele gebouwen maar ook kerken en zij kozen daarvoor de op dat moment meest gangbare bouwstijl, het neo-classicisme. Niet altijd ontwierpen zij de kerken zelf, maar lieten dat over een plaatselijke 'timmerbazen'. Thomas van der Dunk heeft laten zien dat het ontwerp voor de Mozes en Aäronkerk schatplichtig is aan een nooit gerealiseerde kathedraal voor Amsterdam uit 1827, een basiliek ontworpen door stadsbouwmeester Jan de Greef die moest verrijzen op de plaats van de Waag op de Nieuwmarkt.

De voorgevel met een groot driehoekig fronton lijkt van natuursteen, maar in werkelijkheid zijn alleen de Ionische zuilen en pilasters, de plint en het bordes van natuursteen, de rest van de voorgevel is gepleisterd balksteen of geschilderd hout, zoals bij de torens het geval is. Oorspronkelijk stonden er op de torens beelden. In het interieur vallen de reusachtige zuilen en Korinthische kapitelen op, die geïnspireerd lijken op die van het Pantheon in Rome. Suys had die in zijn studietijd nauwkeurig nagetekend. Het barokke hoofdaltaar is afkomstig uit de schuilkerk, evenals enige beelden. Het 18de-eeuwse altaarstuk is gemaakt door de bekende Amsterdamse schilder Jacob de Wit en is eveneens afkomstig uit de oude schuilkerk.

Oorspronkelijk stond de neoklassieke kerk, die voor de schuilkerk in de plaats kwam, in een gesloten gevelwand, prachtig spiegelend in het water van de Leprozengracht. Rechts van de kerk stond de pastorie waarvoor Jacob de Wit wandschilderingen maakte. In 1882 werd de gracht gedempt waardoor het Waterlooplein ontstond en ging een prachtig stadsbeeld verloren. De kerk werd in 1934 gesloten en sloop dreigde, maar dat gebeurde niet. Bij een verkeersdoorbraak in 1968 waarbij het Mr. Visserplein tot stand kwam, werd wel de pastorie gesloopt en kwam de gesloten rechtergevel van de kerk in het zicht. Dat vormde de aanleiding voor een restauratie in 1969. De kerk is na een moeilijke periode opnieuw als katholieke kerk in gebruik genomen. In september 2014 werd het gebouw door bisschop Punt weer als kerk ingewijd. Sindsdien worden er weer, voor het eerst sinds 1980, missen gehouden.

Gebruikte literatuur:

• De Balbian Verster. 'De Mozes en Aäronskerk of Kerk van St. Anthonius van Padua'. Maandblad Amstelodamum 21 (1934): p. 57-62
• Thomas van der Dunk. Een kathedraal voor Amsterdam. Amsterdam, 2003
• Angeline Joordens. 'De kruisweg in de Mozes en Aäronkerk'. Maandblad Amstelodamum 105-1 (2018): p. 29-44
• Pater Cyril de Lange OFM. 'Van schuilkerk tot zuilkerk'. Maandblad Amstelodamum 58 (1971): p. 124-129
• Floor Meijer. ''Moyses' & 'Aaron'. 375 kerk 'R.C. Kerk op de Jode Breestraat te Amsterdam'. Ons Amsterdam, 2016:10: p. 40-43
• Jongere Bouwkunst. Amsterdam binnen de Singelgracht (1850-1940). Zeist, 1984

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10399
Functie: Kerk
Architect: Suys, T.F.
Jaartal: 1837-1841
Bouwstijl: ?

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6305
Adres: Waterlooplein 207
Adressen: Waterlooplein 207
Inschrijvingsdatum: 20-10-1970
Redengevende omschrijving: Mozes- en Aaronkerk (Rooms-Katholieke kerk St. Anthonius van Padua) Rechthoekig, in de straatwand gelegen neo-klassicistisch kerkgebouw (1837-'41 door Tieleman Franciscus Suys) met zandstenen, van twee houten torens voorziene voorgevel waarin Ionische, door beelden bekroonde tempelportiek. Zandstenen achtergevel met fronton. Inwendig driebeukige hallenruimte met Korintische zuilen. Voor de inventaris, w.o. de zeer fraaie hoofd- en zijaltaren (plm 1700) uit de vroegere schuilkerk. Orgel met Hoofdwerk, Positief, Recit en Pedaal, in 1871 gemaakt door P.J. Adema.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]