Amsterdam Monumentenstad

Cineac, Reguliersbreestraat 31

Naam: Cineac
Adres: Reguliersbreestraat 31
Oud adres: Y548, wijk 28, klein nr. 37, kadaster I425, verponding 4806
Postcode: 1017CM
Gebouwtype: Cultuur
Bouwstijl: Nieuwe Bouwen
Bouwjaar: 1934
Architect: J. Duiker
Restauratie: 1994-1996

(4 afbeeldingen)

Cineac, Reguliersbreestraat 31

Recht tegenover het Theater Tuschinski staat een voormalige bioscoop van een geheel ander karakter. Stond in Tuschinski de 'droomwereld van het luxueuze leven' centraal, in de Cineac ging het vooral om de realiteit van het actuele nieuws. De naam Cineac is afgeleid van cinema en actualité. In de Cineac vertoonde het Handelsblad korte doorlopende filmjournaals. De bezoekers konden op elk gewenst moment de bioscoop betreden of verlaten. Het gebouw werd ontworpen door architect J. Duiker, bekend van onder meer het sanatorium Zonnestraal (1927) in Hilversum en de Openluchtschool (1929/30) aan de Cliostraat in Amsterdam. Ook in de architectuur kwam het geheel andere karakter dan Tuschinski tot uitdrukking. Het is gebouwd in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid of het Nieuwe Bouwen en uitgevoerd in glas en staal. Omwille van het optimaal benutten van de beschikbare ruimte werd de zaal diagonaal geplaatst. Opmerkelijk is de van de rooilijn teruggeplaatste ingangspartij; de kolom op de hoek van de Reguliersbreestraat en Regulierssteeg is onderdeel van het dragende staalskelet. Onder de luifel in de steeg kon men zich opstellen voor kaartjes, die gekocht konden worden bij een op de straat opgestelde verrijdbare kassa. Het belang van de hoek werd nog extra benadrukt door de stalen constructie met lichtreclame op het dak.

De zaal had een paraboolvormige doorsnede, waartoe gebruik was gemaakt van een bijzondere schaaldakconstructie. Voor maximaal zicht op het doek waren een theatersgewijs oplopende vloer en een balkon aangebracht. De filmprojectoren op de eerste verdieping waren vanaf de straat zichtbaar.

Het gebouw deed de laatste jaren dienst als 'riksbioscoop', maar moest nodig worden opgeknapt. Het was moeilijk te onderhouden als gevolg van een reeks constructieve gebreken. Een van die gebreken was het ophangsysteem van de gevelplaten. Bij de in 1994/96 uitgevoerde verbouwing/restauratie werd het vervangen door een ander systeem, waardoor de gevelplaten iets verder van het staalskelet zijn verwijderd en er tussen de platen meer ruimte voor ventilatie ontstond. De gevelplaten zijn allemaal vernieuwd, maar hebben nog wel de oorspronkelijke afmetingen. De ingenieuze luifel, die de bezoekersstroom begeleidde werd in gedeelten gedemonteerd en hersteld. Het interieur is zoveel mogelijk gespaard, waarbij de inbouw van vloeren op de balkons reversibel zijn. De Cineac heeft een nieuwe huid, in de oorspronkelijke kleuren geschilderd en is weer voorzien van neonbelijning. In 1980 werd het hoge diagonaal geplaatste stalen staketsel met lichtreclame van het dak van het gebouw verwijderd. Hiermee verloor de Cineac niet alleen een middel tot advertentie, maar tevens een belangrijk architectonisch en functioneel onderdeel van de totale compositie. Na de verbouwing/restauratie werd op 11 november 1996 in de voormalige Cineac restaurant Planet Hollywood geopend, maar dat bleek geen succes. Inmiddels is de oude belettering weer teruggekeerd.

Gebruikte literatuur:

• P. Broers. 'De Handelsblad Cineac Reguliersbreestraat 31/33.' Binnenstad 136 (okt. 1992)
• Website van Bureau Monumenten & Archeologie

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10378
Functie: Bioscoop
Architect: Duiker, J.
Jaartal: 1935
Bouwstijl: Nieuwe Bouwen

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 458911
Adres: Reguliersbreestraat 31
Adressen: Reguliersbreestraat 31
Inschrijvingsdatum: 21-05-1993
Redengevende omschrijving: Volgens de principes van het Nieuwe Bouwen in 1934 in opdracht van de NV Cineac (van het Algemeen Handelsblad) naar ontwerp van J. Duiker als verbouwing (van het grotendeels daartoe afgebroken Cafe Populaire/de la Paix uit 1919) uitgevoerde bioscoop-gebouw - in oorsprong bestemd tot actualiteitentheater met doorlopende filmvoorstellingen - genaamd Cineac, en destijds ingericht met ruim 600 zitplaatsen. Het min of meer blokvormige, plat afgedekte gebouw is opgetrokken als staalskelet - bestaande uit de serie van rechthoekige portalen opklimmend in grootte en op verschillende afstand van elkaar, onderling verbonden door schoren tussen kolommen en balken en door vakwerkliggers alsmede een dwarsstaand steunjuk van vakwerkkolommen - tussen deels bestaande en deels nieuwe baksteenmuren, die in oorsprong bekleed waren met grijsgekleurde staalplaten, op een onregelmatige grondslag, waarbij een diagonaal geprojecteerde parabool (de zaal) en de elkaar onder een stompe hoek kruisende rooilijnen van de Reguliersbreestraat en de Regulierssteeg de hoofdvorm bepalen. De over de volle hoogte van het gebouw overhoeks gesitueerde zaal heeft op ongeveer halverhoogte een halfdiep, getrapt balcon, en wordt geflankeerd door trappenhuizen - met spil - en steektrappen- en dienstruimten. Deze laatste zijn, behalve het reeds bestaande souterrain, ondergebracht op vier verschillende niveaus, te weten de beganegrond, het cabineplan (van de in de ZW-hoek opgestelde projectoren op de tweede bouwlaag), het kantorenplan (op de derde bouwlaag) en het balconniveau (op de vierde bouwlaag), hetwelk in het exterieur wordt weerspiegeld. De vensters waren oorspronkelijk alle in blauwgelakte dunne stalen kozijnen gevat, en telkens in reeksen geplaatst, met verticale en soms ook lage horizontale, onderverdeling. Op de ZW-hoek, bij de kruising, is de gevel op beganegrond- en cabineniveau teruggerooid volgens een gebogen lijn, geaccentueerd door de tussen de beide niveaus in geplaatste, schuinoplopende, geknikte betonnen luifel, die, verankerd in de tussenvloer, over de volle breedte van de beide gevels is aangebracht, zodanig dat de linker-ingang (thans toegang tot het niet bij de bescherming behorende woonhuis Amstel 28) nog door de luifel, die bedoeld was om beschutting te bieden aan de wachtersrij, wordt overdekt. Deze luifel was oorspronkelijk bij de hoekpartij voorzien van elf glasplaten, doorlopend in de cabine-vloer. De overkragende, blokvormige bovenbouw wordt bij de open hoek gesteund door een dunne, ronde staalkolom, die binnen de bovenbouw zichtbaar wordt voortgezet. De rooilijnen worden op de teruggerooide beganegrond-laag gemarkeerd door een witte tegelvloer. De gebogen, overhoekse benedenbouw bevat op de beganegrond een moderne, achtzijdig uitgebouwde kassa (in plaats van het oorspronkelijke, vrijstaande, geheel cilindrische kassa-gebouw, en derhalve afwijkend van het oorspronkelijk ontwerp en niet beschermenswaardig);aan de gebogen wand is links daarvan het segmentvormig uitgebouwde toegangsportaal tot de zaal gesitueerd, geflankeerd door een korter, dito uitgangsportaal aan de linkerzijde, en rechts het rechthoekig uitgebouwde toegangsportaal tot het trappenhuis naar het balcon; de beide toegangen bezitten elk een stel dubbele, blauwgelakte stalen deuren - aan de bovenzijde voorzien van een lichtbak met melkwitglas-ruit en stalen letters die respectievelijk de opschriften ZAAL en BALKON vormen - en een verchroomd stalen buishek aan de buitenzijde. De tussengelegen muurdammen bezitten ondiepe vitrines. Op het cabine-niveau is een reeks van in totaal dertien smalle, hoge vensters over de volle lengte en breedte van dit hoekgedeelte aangebracht. De evenwijdig aan de straten geprojecteerde bovenbouw heeft op het kantorenniveau bij de hoek een reeks van elk veertien smalle, hoge vensters in beide gevels. Het bovenste gedeelte is blind en wordt aan beide zijden afgesloten door een smalle waterlijst en een dun stalen buishek. De hierop aansluitende Z-gevel ligt wat betreft de rechterhelft - uitgezonderd het uiterst rechts geprojecteerde, L-vormige portiek vrijwel geheel in de rooilijn van de Reguliersbreestraat. De beganegrondverdieping wordt hier grotendeels in beslag genomen door het portaal naar het hoofdtrappenhuis, waarbij de straatwand is voorzien van ondiepe vitrines, en door het portiek - voorzien van blauwe vloertegels in kleiner formaat, en links de, nu dichtgezette, ingang naar de fietsenstalling in het souterrain, links bij de sprong de toegang naar het kantoren-trappenhuis en rechts de zij-uitgang met dubbele blauwgelakte, stalen deuren. Boven de luifel bevindt zich een reeks verdiepte vensters, oorspronkelijk onderverdeeld in vijf. In het midden is dwarsstaand een recentelijk gewijzigde lichtreclame met de naam CINEAC aangebracht in sterk vereenvoudigde vorm ten opzichte van de oorspronkelijke lichtreclame, die op het dak - met een eigen stalen draagconstructie - werd voortgezet. Geheel rechts sluit, licht naar voren, tot de exacte rooilijn, uitstekende, O-gevel aan de smalle tussensteeg aan; deze gecementeerde gevel wordt slechts door drie vensters in de top doorbroken; op smalle muurdam aan de Reguliersbreestraat een veelhoekige vitrine. De op verschillende hoogte beëindigde W-gevel (van links naar rechts sprongsgewijs oplopend) ligt afgezien van de teruggerooide, gebogen benedenbouw op de ZW-hoek en de geheel links gesitueerde uitgangsportiek, geheel in de rooilijn van de Regulierssteeg. De gevel bevat een twee tot drie lagen hoge grijze tegellambrizering en wordt op de beganegrond verder nog doorbroken door de linker-dienst-ingang, de thans dichtgezette vensterpartij van de voormalige luchtzuiveringsbedieningsruimte en de portiek met twee stel dubbele, blauwgelakte, stalen deuren. Op het cabine-niveau bevinden zich in het midden twee naast elkaar geplaatste reeksen van elk vier staande vensters, waarboven op het kantorenniveau twee dito reeksen van liggende vensters ten behoeve van de daarachter gelegen personeelsruimten. Boven de links vooraan gesitueerde schoorsteen torent achteraan de met zinkplaten beklede vierkante luchtverversingskoker uit, terwijl aan de Z-zijde rechts een cilindrische betonnen luchtkoker is aangebracht op het platte dak. Inwendig de oorspronkelijk enigszins eivormige zaal waarin het steil aflopende, ingezwenkte balcon tot halverwege uitsteekt en gesteund wordt door de uitkragende muur van de cabine-ruimten en de met stucwerk beklede vakwerkligger in het midden; de twee vierkante gaten voor de projectoren bevinden zich zuidelijk daarvan. In de directeurskamer behalve de zichtbare hoekkolom nog een tweede staalkolom ter ondersteuning. Bioscoopgebouw van voor het Nieuwe Bouwen kenmerkende architectuur wegens de geheel en al door de functie bepaalde vormgeving en de toepassing van de destijds moderne materialen, constructie- en bedieningsmethoden als staalskelet, halfautomatisch openende deuren en klimaatbeheersingssysteem alsmede wegens de opvallende situering van de dienstruimten met grote glasgevels aan de straat; in Nederland als eerste in zijn soort van actualiteitentheater, met doorlopende filmvoorstelling, gebouwd en daardoor van algemeen belang wegens bijzondere architectuur- en cultuur-historische en typologische waarde.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]