Amsterdam Monumentenstad

Prins Hendrikkade 189-190

Naam: Kweekschool voor de Zeevaart
Adres: Prins Hendrikkade 189-190
Prins Hendrikkade 190-194 (nieuw adres)
Schippersgracht 1-3
Postcode: 1011TD
Gebouwtype: Onderwijs/wetenschap
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1878-1880, 1910-1914
Architect: W. en J.L. Springer (1878-1880), Posthumus Meyjes (1910-1914)

(2 afbeeldingen)

Prins Hendrikkade 189-190

Op 4 mei 1878 werd door koning Willem III de eerste steen gelegd voor de bouw van de Kweekschool voor de Zeevaart. Op 1 augustus 1880 werd het gebouw in gebruik genomen. Het ontwerp werd geleverd door W. Springer in samenwerking met zijn zoon J.L. Springer. Opdrachtgever was het Vaderlandsch Fonds ter Aanmoediging van 's Lands Zeedienst.

De gevel aan de Prins Hendrikkade vertoont een symmetrische, monumentale opzet met vooruitspringende midden- en zijpartijen, die worden bekroond door trapgevels. Het gebouw is opgetrokken in een rijk gedecoreerde neo-stijl, geïnspireerd op de Hollandse renaissance uit het eind van de 16de begin 17de eeuw. Deze Oud Hollandsche stijl werd vanaf omstreeks 1870 beschouwd als de nationale stijl bij uitstek en was zeer geliefd bij opdrachtgevers en architecten.

De middenrisaliet is versierd met een gebeeldhouwd reliëf met een allegorische voorstelling van Zeevaart. De gevel aan de zijde van de Schippersgracht is veel korter en nadrukkelijk als zijgevel behandeld. Mogelijk mede daardoor ligt het hoofdaccent niet op de met een overhoeks geplaatste afgesloten ronde hoek, maar op de middenrisaliet van de gevel aan de Prins Hendrikkade.

Vooral in de periode 1910/14 is het gebouw een aantal malen verbouwd en belangrijk uitgebreid, onder andere door architect C.B. Posthumus Meyes. Tot 1971 werd in het gebouw zelfstandig onderwijs gegeven voor de opleiding tot scheepsofficier op de koopvaardij, waarna dit werd overgenomen door de Hogere Zeevaartschool. Het aan de Kweekschool verbonden internaat bleef echter behouden en werkte vanaf die tijd mee aan de vorming tot toekomstig scheepsofficier; thans is het hoofdzakelijk huisvestigingsinstituut voor studenten van de Hogeschool van Amsterdam.

MIP-nummer: 10313
Functie: Zeevaartschool
Architect: Springer, W. en J.L.
Jaartal: 1878-1880
Bouwstijl: Neorenaissance XXA
MIP-nummer: 12813
Functie: Zeevaartschool
Jaartal: 1878-1880
Bouwstijl: Neorenaissance XXA
MIP-nummer: 10901
Functie: Zeevaartschool
Jaartal: 1878-1880
Bouwstijl: Neorenaissance XXA

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200402
Adres: Prins Hendrikkade 189B
Adressen: Prins Hendrikkade 189 B;Prins Hendrikkade 189 C 1,10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,2,20,21,22,23,24,25,26,27,28,29,3,30,31,32,33,34,35,36,37,4,5,6,7,8,9
Inschrijvingsdatum: 28-05-1996
Redengevende omschrijving: geen beschrijving
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518430
Adres: Prins Hendrikkade 189-190
Adressen: Prins Hendrikkade 190 ;Prins Hendrikkade 191 A B C;Prins Hendrikkade 192 A B C D;Prins Hendrikkade 193 A B C D;Prins Hendrikkade 194 ;Schippersgracht 2 ;Schippersgracht 3
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. In 1878-1880 tot stand gekomen HOGESCHOOL, de 'Kweekschool voor de zeevaart', waaruit later door fusie de 'hogere zeevaartschool' is ontstaan. Gelegen aan de Prins Hendrikkade, hoek Schippersgracht. De gevel aan de zijde van deze Schippersgracht is korter en als zijgevel behandeld. In de vestibule een gevelsteen met de tekst: 'Eerste steen Z.M. Koning Willem III, 4 mei 1878, voltooid 1 juni 1880, in gebruik 1 augustus 1880'. De kweekschool voor de zeevaart werd gesticht door het 'vaderlandsch fonds ter aanmoediging van 's lands zeedienst'. Dit fonds werd opgericht in 1785, opgeheven door het Franse Keizerrijk en hersteld op 28 februari 1814 door Z.M. Koning Willem I. In de stijl van de Neo-Hollandse Renaissance gebouwd door architect W. Springer in samenwerking met zijn zoon J.L. Springer. Met name in de periode 1910-1914 zijn er veel verbouwingen en uitbreidingen geweest. De bescherming betreft de oorspronkelijke bebouwing aan de Prins Hendrikkade en Schippersgracht; latere uitbreidingen als op het binnenterrein vallen buiten de bescherming. NB. In 1907 werden de eetzaal, badkamer en kleedkamer door architect Timmers vergroot. In 1909 werd door architect J. Bruijn in opdracht van G. Doncker, commandant van de Kweekschool voor de Zeevaart, een overdekte speelplaats gebouwd op een terrein behorende bij de Kweekschool. In 1910 verrichtte dezelfde architect in opdracht van 'Het Vaderlandsch Fonds ter Aanmoediging van 's Lands Zeedienst' werkzaamheden aan het hulppost- en telegraafkantoor in een gedeelte van het gebouw. In 1913 werd het gebouw uitgebreid door architect C.B. Posthumus Meyjes in opdracht van het Bestuur van de Kweekschool voor de Zeevaart, bij monde van commissaris H. van Lennep, met een bebouwing van het terrein opengekomen door sloop van de percelen Foeliedwarsstraat 45,57-71 en van de voormalige Vrouwengang, met bestemming van die uitbreiding tot logies, lokalen voor onderwijs e.a. In 1913-1914 herschiep dezelfde architect een gedeelte van de begane grond en eerste verdieping van het perceel aan de zijde van de Schippersgracht tot inpandige woning. Omschrijving. Op een samengesteld grondplan tot stand gekomen zeevaartsschool met een kleder, drie bouwlagen en een samengesteld dak met schuinopgaande schilden en met ingestoken zadeldaken achter de geveltoppen. Er is gebruik gemaakt van verschillende soorten dekking: Hollandse pannen in oude/verbeterde/opnieuw verbeterde typen, kruispannen, leien, bitumen en draadglas. Aan weerszijden van de centrale geveltop aan de zijde van de Prins Hendrikkade bevinden zich drie kleine dakkapellen met onderverdeeld venster en afgesloten door een kleine kap met gepunte overhuiving aan de voorzijde. Op de nok een kleine piron met nodus. Op het afgeknotte dakdeel verschillende gemetselde schoorstenen. Het gebouw is opgetrokken in baksteen, overwegend in staand verband, met siermetselwerk in spaarvelden en friezen in mozaïek en voorzien van sierankers. De plint is van hardsteen. Op de begane grond zandstenen speklagen. Op de bovenliggende bouwlagen verder ook enkele dunnere zandstenen speklagen en koppen en lijsten. Verder zandstenen decoratie en beeldhouwwerk. Hardstenen balcons en cordonlijst. Aan de rechterzijde van de gevel aan de Prins Hendrikkade bevindt zich een gemetselde muur met hardstenen plint en geprofileerde afdekking. Verder enkele zandstenen speklagen. Centraal een opening met dubbele houten deur. Aan de linkerzijde hiervan een poort met plint, metselwerk en speklagen. Openslaande toegangsdeur waarboven hardstenen kalf met halfrond meerruits geleed bovenlicht. Onder de platte lijst voluten waartussen gevelsteen met 'MDCCCLXXX'. Boven de lijst een gevelsteen in aedicula met ornamenten. Tekst: 'Kweekschool voor de zeevaart'. De gevel aan de Prins Hendrikkade bevat aan beide zijden en in het midden een risalering. Deze geringe voorsprongen worden met een rijke geveltop afgesloten. Lisenen flankeren de vensterpartijen in deze risaleringen. Geprofileerde plint met kleine vensteropeningen. Op het niveau van de begane grond in de risalering aan de zijden een toegangspartij met dubbele zware eikehouten deur met boven het geprofileerde kalf een halfrond en geleed bovenlicht. Geheel omgeven door zandstenen kader met profilering en sluitsteen en koppen. Aan weerszijden een klein vierruits venster met geornamenteerd kader met rolwerk, eierlijst, kroonlijst en klein rond licht. In het midden van deze gevel de hoofdtoegang. Vergelijkbare deur met zijdeuren waarboven ronde lichten. Aan weerszijden van de centrale toegangspartij in de teruggezette geveldelen een serie van drie vensters. Kruiskozijn met kleinere bovenlichten en roedenverdeling. Zandstenen accenten in de strek. Op het niveau van de hoofdverdieping vensters met kruiskozijnen en segmentvormige hanekam met accenten. In de risaleringen gekoppelde vensters met rijk geornamenteerde tussenpost. Deze vensterpartijen worden verder geaccentueerd met balcons op consoles en met balustrade. Verdere accentuering met sierconsoles boven de bovendorpel, waartussen geornamenteerde gevelstenen. Lijst en segmentvormige hanekam. Op het niveau van de tweede verdieping een vergelijkbare verdeling van vensters. Boven de lijst nu halfronde spaarvelden met zandstenen ornament, sluit- en kraagstenen. De teruggezette geveldelen worden afgesloten met een geprofileerde gootlijst op consoles. De risalerende delen aan de zijden hebben een trapgevel als afsluiting. Sierende elementen als opzetstuk op uitkragingen van de lijst. Venster met dubbele zesruits draairamen in geornameteerd kader. Verder band- en lijstwerk en top met aedicula met wapenschild en piron. De afsluitende top van de trapgevel boven het centrale risalerende geveldeel is rijker geornamenteerd en bevat naast siervazen een groot segmentvormig fronton met gebeeldhouwd reliëf met een allegorische voorstelling van de zeevaart. Ook hoger gelegen een gebeeldhouwd reliëf. Hierboven een hoog opgetrokken aedicula. De hoek met de Schippersgracht is afgerond. Per bouwlaag steeds twee gekoppelde vensters. Boven de geprofileerde lijst op sierconsoles een als geveltop opgevatte overhoeks geplaatste dakkapel met lisenen, venster met dubbele zesruits gelede draairamen, geornamenteerd kader, siervazen, sierlijsten, rolwerk en pirons. Op de begane grond aan weerszijden van de vensterpartij een zandstenen ornament in rond kader. De gevel aan de Schippersgracht bevat twee zijrisalieten en een smal middendeel ter breedte van één vensteras. De drie vensterassen brede rechter-zijrisaliet wordt afgesloten door een geprofileerde gootlijst met links en rechts op vooruitgeschoven delen van deze lijst een obelisk. In het midden een als geveltop opgevatte dakkapel met siervazen, venster met dubbele zesruits gelede draairamen, rolwerk, sierlijsten, reliëf en segmentvormig fronton. In het teruggezette deel steeds één venster. Op het niveau van de begane grond hierin een ingangspartij met gekoppelde eikehouten deuren onder halfronde bovenlichten. Halfrond spaarveld met ornament. Het niveau van de begane gond van het risalerende deel aan de linkerzijde is gesplitst en hoger opgetrokken. De cordonlijst verspringt hierdoor en de vensters op het niveau van de verdieping zijn minder hoog. In het bovendeel van dit gesplitste niveau Franse balcons. Risalerend deel afgesloten met een geornamenteerde trapgevel met aedicula. De zijgevel aan de westzijde bevat een enkel venster en eenvoudige ingang, verder muurankers en gootlijst. Waardering. In Neo-renaissancistische stijl gebouwd schoolgebouw voor de zeevaart van algemeen belang wegens de architectuur- en cultuurhistorische waarde. Tevens van belangrijke situationele waarde wegens de beeldbepalende en historisch- functioneel bepaalde ligging nabij het IJ.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]