Amsterdam Monumentenstad

Adres: Keizersgracht 439
Oud adres: II357, wijk 55, klein nr. 169, kadaster E4160, verponding 2843
Postcode: 1017DJ
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1684, 1871, 1891
Architect: G.B. Salm (1871)
Opdrachtgever: Karel Hendrik Bos (1871)

(17 afbeeldingen)

Oorspronkelijk onderdeel van een drieling Keizersgracht 437, 439 en 441 en als aldaar een halsgevel in Hollands-classicistische stijl, in 1871 verbouwd door architect G.B. Salm: gestapelde pilasterorde in een vrije toepassing, hoog en stijl schilddak met dakkapel. 18de-eeuws tuinhuis. Interieur: goed bewaard gebleven interieurs uit 1871 en 1891 met drie stijlkamers op de hoofdverdieping en een fraai trappenhuis. Het plafond van de zaal (achterhuis) heeft nog de 17de-eeuwse indeling met vakken en de betimmeringen zijn 18de-eeuws. Tuinhuis.

Op 3 januari 1664 kocht Joseph Deutz, koopman in teer en pek, voor f 6400 per stuk de erven 19 en 20 van het zogeheten park A in de Vierde Stadsuitleg, dat verder werd begrensd door de Leidsegracht, Herengracht en Leidsestraat. Deutz en zijn buurman Harmen Abelen van der Stork, die erf 21 had verworven, lieten hierop drie identieke koopmanshuizen bouwen door de meestertimmerman Claes Dircksz van Houten. Het rijtje Keizersgracht 437-441 was, getuige de jaartalstenen in beide buurpanden, in 1684 voltooid. Ondanks de 19de-eeuwse verbouwing van het middelste pand is nog steeds de drieling af te lezen. In het Grachtenboek waren de drie halsgevels met festoenen tussen de vensters en in de top en een segmentvormig fronton nog afgebeeld. Nadien verdwenen de festoenen bij de nrs. 437 en 439. Nr. 441 is dus het best bewaard gebleven.

De verbouwing van nr. 439 in 1871 gebeurde in opdracht van fabrikant. Karel Hendrik Bos. Ondanks de verbouwing bleef het 17de-eeuwse grachtenhuis in de kern aanwezig. De achtergevel van het achterhuis is nog van 1684. Ook de indeling bleef ongewijzigd. Wel werd de ingang naar het souterrain verplaatst waardoor de voorkamer op de beletage de volle breedte van het pand kreeg - wat veel in de 19de eeuw gebeurde. Merkwaardigerwijze komt de in het Stadsarchief bewaarde bouwtekening van architect G.B. Salm nauwelijks overeen met de gerealiseerde gevel. In 1891 vond opnieuw een vooral inwendige verbouwing plaats. Het is moeilijk aan te geven welke interieuronderdelen uit 1871 of 1891 dateren. De fraaie trap dateert vermoedelijk uit 1891. De vormgeving van de deur- en vensteromlijstingen in het trappenhuis is onmiskenbaar in de trant van de Hollandse neorenaissance, die in de jaren 1880 en 1890 in zwang was. Gezien de overeenkomsten met andere trappenhuizen die G.B. Salm in deze tijd met zijn zoon en compagnon Abraham realiseerde, is het aannemelijk dat zij tevens voor deze verbouwing verantwoordelijk zijn geweest.

De voor- en achterkamer in het voorhuis zijn door middel van een suite in verbinding met elkaar (kamers-en-suite). De schuifdeuren van de suite zijn voorzien van een zwaar aangezette omlijsting. De vertrekken zijn afgewerkt met beschilderde wandbetimmeringen. Verder bezitten de kamers rijk gedecoreerde stucplafonds.

De zaal heeft een plafond met vakken die nog 17de-eeuws is. De hoeken daarvan zijn afgerond bij een 18de-eeuwse verbouwing, uit welke periode ook de betimmeringen dateren (zie de Rococo-ornamenten). De verdere aankleding, en de monumentale zwartmarmeren schouw, is echter 19de-eeuws. Wellicht liet Salm ook de schoorsteenspiegel aanbrengen.

Gebruikte literatuur:

Coert Peter Krabbe en Jos Smit. 'Keizersgracht 439. Een onbekende dubbelverbouwing door vader en zoon Salm'. Binnenstad 268 (jan./feb. 2015)

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 202017
Adres: Keizersgracht 439
Adressen: Keizersgracht 439
Inschrijvingsdatum: 27-04-2004
Redengevende omschrijving: geen beschrijving

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]