Prinsengracht 1089-1095 
Adres: Prinsengracht 1089-1095
Oud adres: 1089: Z464, wijk 60, klein nr. 21, kadaster I2323, verponding 5812
1091: Z465, wijk 60, klein nr. 20, kadaster I2322, verponding 5813
1093: Z466, wijk 60, klein nr. 19, kadaster I2321, verponding 5814
1095: Z467, wijk 60, klein nr. 18, kadaster I4432, verponding 5815
Postcode: 1017JH
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwjaar: 1700±, 1904
Architect: Ed. Cuypers (1904)
Opdrachtgever: Thérèse Schwartze (1904)
(17 afbeeldingen)
Halsgevel-vierling met klauwstukken met acanthusbladeren verg. met Brouwersgracht 99 en eenvoudig gebogen lijstvormig fronton (behalve nr. 1095 dat fronton verloor). Nr. 1091 heeft nog de oorspronkelijke deuromlijsting. Zadeldaken van nr. 1089-1091 werden in 1904 door Ed. Cuypers vervangen voor de bouw van een atelier (zie gevelsteen).
Deze vier panden zijn nog herkenbaar als een vierling: oorspronkelijk waren het vier identieke halsgevels uit ca. 1900 met klauwstukken met als hogels uitstulpende acanthusbladeren. De twee linkerpanden nr. 1089 en 1091 werden in 1904 door Ed. Cuypers verbouwd in opdracht van Thérèse Schwartze (1851-1918). Deze kunstenares portretteerde rond 1900 de fine fleur van Nederland. Tot haar opdrachtgevers rekende zij 'hen die het beste en machtigst uit Holland onzer dagen verpersoonlijken'. Het merendeel van haar opdrachtgevers behoorde tot de bovenlaag van de samenleving. Het ging daarbij niet alleen om oude Amsterdamse families, maar ook 'opkomende families' waaronder bankiers, hoogleraren en ondernemers. De bekende Amsterdamse regentenfamilies Van Loon, Labouchère, Van Eeghen, Sillem, Van Ogtrop, Boissevain en Ten Cate behoorden tot haar clientèle. Zij was bevriend met Anton van Duyl, die van 1866 tot 1885 hoofdredacteur was van het Algemeen Handelsblad. In 1906 traden zij in het huwelijk nadat de vrouw van Van Duyl was overleden. Thérèse was toen 55, hij 77 jaar oud. Haar atelier stond bekend als één van de fraaiste en grootste ateliers van Amsterdam. Als succesvolle kunstenares met een eigen atelier aan de Prinsengracht was zij een uitzondering te midden van haar mannelijke collega's. Prinsengracht 1091 was haar ouderlijk huis dat zij in 1904 kon uitbreiden door nr. 1089 erbij te kopen. Hier bleef zij haar verdere leven wonen, samen met haar zusters en haar nichtjes Theresia (Sorella) en Lizzy Ansingh, dochters van haar zuster Clara. Schwartze gaf architect Eduard Cuypers (1859-1927) de opdracht voor de verbouwing van het zolderatelier. Cuypers had ook al de atelierwoning voor George Breitner (Oosterpark 82) ontworpen (vanaf 1891 gebruikt door kunstschilder Willem Witsen). Cuypers verbond de zolderverdiepingen van de huizen aan de Prinsengracht door de afbraak van twee bestaande zadeldaken en overkapte de beide huizen met een typisch 19de-eeuwse mansardedak, waardoor een groot atelier ontstond. Twee dakvensters aan de achtergevel zorgden voor de lichtinval. In 1913 verwierf Schwartze ook Prinsengracht 1087. Het bestaande atelier werd toen met een interne verbouwing uitgebreid, naar ontwerp van Ed. Cuypers, door een expositieruimte, de zgn. Rode kamer, bij het atelier te voegen. Zowel atelier als expositieruimte deden dienst als representatieve ontvangstruimte. Hier ontving Schwartze belangrijke opdrachtgevers, vakgenoten en kunsthistorici te midden van haar werk en hield zij ontvangsten voor de rijke burgerij van Amsterdam.
Gebruikte literatuur:
- E. Cuypers. 'Toelichting bij de platen'. Het Huis 3 (1905): p. 273-275
- E. Geudeker en M. Jonkman. Mythen van het atelier: Werkplaats en schilderspraktijk van de negentiende-eeuwse Nederlandse kunstnaar. Zwolle 2010
- W. van Lith en I. Montijn. Thérèse Schwartze (1851-1948): De Nederlandse fine fleur geportretteerd. Zwolle 2011
- Marleen Windhorst. 'Kunstenares aan de gracht: het atelier van Thérèse Schwartze. Historische interieurs Amsterdam
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad. Amsterdam, 1993: p. 503
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4480
Adres: Prinsengracht 1089-1095
Adressen: Prinsengracht 1089
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (plm 1700) met 2 oeils-de-boeuf.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4481
Adres: Prinsengracht 1089-1095
Adressen: Prinsengracht 1091
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (plm 1700) met 2 oeils-de-boeuf. Oorspronkelijke deuromlijsting.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4482
Adres: Prinsengracht 1089-1095
Adressen: Prinsengracht 1093
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (plm 1700), met 2 oeils-de-boeuf. Deuromlijsting (XIX A?).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4483
Adres: Prinsengracht 1089-1095
Adressen: Prinsengracht 1095
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (plm 1700) met 2 oeils-de-boeuf. Deuromlijsting (XIX A ?).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: oktober 2018