Vijzelstraat 66-80 
ABN Bank
Naam: ABN Bank
Adres: Vijzelstraat 66-80
Keizersgracht 650
Oud adres: 66: X612, wijk 57, klein nr. 34, kadaster I1047, verponding 4380
68: X613, wijk 57, klein nr. 35, kadaster I1048, verponding 4379
70: X614, wijk 57, klein nr. 36, kadaster I4049, verponding 4378
72: X615, wijk 57, klein nr. 37, kadaster I1050, verponding 4377
74: X616, wijk 57, klein nr. 38, kadaster I1051, verponding 4376
76: X617, wijk 57, klein nr. 39, kadaster I1052, verponding 4375
78: X618, wijk 57, klein nr. 40, kadaster I4472, verponding 4374
80: X619, wijk 57, klein nr. 41, kadaster I1054, verponding 4373
Postcode: 1017HL
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Hedendaags
Bouwjaar: 1967/73
Architect: Duintjer, Istha, Kramer en Van Willegen, i.s.m. J. Trapman
Opdrachtgever: ABN
(14 afbeeldingen)
Dit bankgebouw voor de ABN, later ABN/Amro (Vijzelstraat 66 t/m 80 / Keizersgracht 650 / Kerkstraat 226) met een bruto vloeroppervlak van 36.000 m2 neemt de gehele Vijzelstraat in beslag tussen Keizersgracht en Prinsengracht en werd in 1967/69 ontworpen door architect Marius Duintjer, i.s.m. met anderen, en in 1969/73 gebouwd. Bij het ontwerp waren ook Istha, Kramer, Van Willegen en Trapman betrokken, evenals tuinarchitect Mien Ruys en binnenhuisarchitect G. Peiper. Verder waren Carl Balth, Dick Cassee, Jef Diederen en Jan van Munster aangetrokken om het gebouw inwendig aan te kleden met kunstwerken. Benno Premsela maakte een vloertapijt. Het gebouw is sterk horizontaal gericht en is over de Kerkstraat heen gebouwd. De zijkanten aan de Keizers- en Prinsengracht maken met terrassen een getrapte overgang naar de lagere bouwhoogte van de grachten. Kenmerkend is ook de galerij voor voetgangers waardoor de stoep van de Vijzelstraat aan deze zijde onder het gebouw doorloopt. Dit was bij de voorloper van dit gebouw, een appartementengebouw uit 1926, ook al het geval. Voorbeeld van Post '65 architectuur uit de periode 1966-1990.
Aan het begin van de twintigste eeuw werd de Vijzelstraat verbreed van 8 naar 22 meter. Het eerste nieuwe gebouw aan de westzijde was de Nederlandse Handelmaatschappij van K.P.C. de Bazel. Tussen de Keizers- en Prinsengracht verscheen in 1926 een blok woningen boven winkels, naar ontwerp van de Amsterdamse School-architect J.M. van der Mey, maar dat stortte in 1955 gedeeltelijk in en werd in 1962 gesloopt. Na veel getouwtrek wist de Algemene Bank Nederland (ABN) bijna 15 jaar later gemeentelijke toestemming te krijgen om op deze locatie een bankgebouw neer te zetten. In het Maandblad Amstelodamum sprak van een 'misgreep', temeer omdat gebouw De Bazel al had aangetoond dat een volumineus bankgebouw een 'ontluistering voor de grachten' betekent. Het raadsbesluit van 15 december 1966 (met 30 tegen 14 stemmen) om dit gebouw in de Vijzelstraat op te richten was voor Geurt Brinkgreve (1917-2005) de aanleiding om uit de gemeenteraad te stappen. Brinkgreve beschouwde het gebouw door haar maat en schaal, maar ook door haar uiterlijke verschijningsvorm als een grote aantasting van de historische binnenstad. De 'Ban de Bank'-actie leidde tot een protestbeweging tegen het gemeentelijke beleid van cityvorming. Er vond in Krasnapolsky een 'teach-in' plaats tegen de Vijzelbank. In 1975 volgde de actie 'Amsterdaad', die resulteerde in 110.000 handtekeningen tegen dit beleid. In hetzelfde jaar werd door Geurt Brinkgreve de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (VVAB). Het gebouw markeert dus een omslag in het denken over de binnenstad.
De Vijzelbank wordt beschouwd als een mijlpaal van het modernisme. Het gebouw is sterk horizontaal gericht en is over de Kerkstraat heen gebouwd. De zijkanten aan de Keizers- en Prinsengracht maken met terrassen een getrapte overgang naar de lagere bouwhoogte van de grachten. Precies daartegen hadden verschillende architectuurrecensenten kritiek. Dit vertrappen en verbrokkelen werd als een oneerlijke verdoezeling gezien van wat in wezen een harde rechthoekige 'kapitalistische' kantoordoos had moeten zijn.
In 2006 werd overwogen het gebouw te vervangen door iets anders en dat was - hoe is het mogelijk - een verslechtering. De Bond Heemschut en de VVAB (!) vroegen toen de monumentenstatus aan. Het plan ging niet door. Niet toen, maar pas in 2023 volgde een plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst - nadat het gebouw op respectvolle wijze was gerenoveerd, waarbij de buitengevel vrijwel onzichtbaar is vervangen. Gebouw Duintjer in de Vijzelstraat is in typologisch opzicht, zo werd geoordeeld, een belangrijk voorbeeld uit een steeds kleiner wordend corpus van kantoorgebouwen uit de naoorlogse jaren in Amsterdam en is daarmee behoudenswaardig geworden. Bovendien geldt het bankkantoor als één van de hoogtepunten in het oeuvre van architect Duintjer. De schade, die aan het historisch stadsbeeld is veroorzaakt, blijft door de monumentenplaatsing bestaan. Zou het gebouw na verloop van tijd gaan wennen?
Gebruikte literatuur:
- d'Ailly, A.J. de (e.a.). Amsterdam door de bank genomen (open brief 5). Amsterdam, 1967
- Geurt Brinkgreve. 'De Vijzelbank'. Binnenstad 178 (okt. 1999)
- David Mulder. 'Duintjer Vijzelstraat gemeentelijk monument?' Binnenstad 260 (sept./okt. 2013)
- Walther Schoonenberg. 'ABN-AMRO-gebouw van Duintjer in de Vijzelstraat op de monumentenlijst?' Binnenstad 218 (okt. 2006)
- S. v. W. 'Het bankroet van de Vijzelstraat'. Maandblad Amstelodamum 54 (1967): p. 18-19
- 'In memoriam Mr. Arn. J. d'Ailly'. De Lamp 3 (dec. 1967)
- Inventarisatie architectuur post-'65. Amsterdam: Bond Heemschut, 2019
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200979
Adres: Vijzelstraat 66-80
Adressen: Keizersgracht 650
Inschrijvingsdatum: 19-09-2023
Redengevende omschrijving: Het voormalige kantoorgebouw met tuin van ABN-AMRO aan de Vijzelstraat 66-80 heeft stedenbouwkundige waarde als beeldbepalend bouwvolume van een uitzonderlijke grootte en hoogte, uitgevoerd in een moderne vormentaal en materialisering, waarbij aansluiting is gezocht op de bestaande bebouwing van de Keizers- en Prinsengracht door de toepassing van de vertrappende en terrasvormige terugspringende gevels.
Het gebouw met tuin heeft architectonische waarde als onderdeel van het oeuvre van M.F. Duintjer, die in de jaren vijftig en zestig als een van de belangrijkste Nederlandse architecten werd beschouwd en ook internationaal veel aanzien genoot. De beperkingen die voortvloeiden uit de bestaande situatie met een reeds gebouwde fundering en kelder en de bijkomende stedenbouwkundige eisen en wensen maakten dat Duintjer minder vrij kon ontwerpen dan bij andere door hem ontworpen gebouwen het geval was. Toch is het gebouw karakteristiek voor de architectuur uit die tijd, voor het werk van Duintjer en diens functionalistische gedachtengoed door het gebruik van zeer moderne bouwmaterialen, het ontbreken van iedere vorm van architectonische ornamenten en het spel van het asymmetrisch vertrappen van de bovenste verdiepingen, de doorstekende vloervelden in combinatie met de terugliggende kolommenstructuur en de overkragende dakbeëindigingen.
Het kantoorgebouw met tuin heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van grootschalige moderne kantoorbouw in het historische stadscentrum van Amsterdam uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, waarbij de architect in zijn ontwerp rekening heeft trachten te houden met de stedenbouwkundige context en met de inpassing van het gebouw in het omringende stedelijke weefsel. Het gebouw en zijn wordingsgeschiedenis illustreren de discussies rondom cityvorming, de strijd voor behoud van het historische stadsbeeld en de veranderende visie op de omgang met de historische binnenstad gedurende de jaren zeventig van de vorige eeuw. Het gebouw kan in letterlijke en figuurlijke zin worden gezien als het sluitstuk van deze ontwikkelingen.
Met de renovatie van 2014 heeft het gebouw enigszins aan gaafheid ingeboet. De oorspronkelijke gevelpuien zijn grotendeels vervangen door nieuwe exemplaren, die echter de oorspronkelijke vormgeving en kleurstelling zoals ontworpen door Duintjer in veel opzichten volgen en daarmee geen afbreuk doen aan het totaalbeeld van de gevel. De hoofdvorm en opzet, zoals vastgelegd in de betonnen constructieve elementen van het gebouw van 1973, en een aanzienlijk deel van de oorspronkelijke gevelbekleding zijn ook behouden gebleven. Het interieur is echter nagenoeg volledig gestript en opnieuw ingericht en afgewerkt.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2024
