Amsterdam Monumentenstad

Grand Hotel Krasnapolsky, Dam 9 (nieuw adres)

Naam: Grand Hotel Krasnapolsky
Adres: Dam 9
Oud adres: E522, wijk 24, klein nr. 5, kadaster F2755, verponding 2880
Postcode: 1012JS
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Nieuwe Bouwen (invloed)
Bouwjaar: 1913, 1952
Architect: Gebr. van Gendt en Zn

(10 afbeeldingen)

Grand Hotel Krasnapolsky, Dam 9 (nieuw adres)

Grand Hotel Krasnapolsky vormt al vele jaren één van de meest bekende hotel-restaurants van Amsterdam. De dertigjarige chef-coupeur van de winkel van Sinkel op de Nieuwendijk, de uit Duitsland geboren Adolph Wilhelm Krasnapolsky, belegde in 1865 zijn spaargeld door de aankoop van het 'Nieuwe Poolsche Koffijhuis' in de Warmoesstraat. Deze zaak zou uitgroeien tot het huidige Grand Hotel Krasnapolsky. De krant berichtte op 1 mei 1884: "Na 17 jaar van slopen en verbouwen van niet minder dan 57 percelen is het Grand Hotel Krasnapolsky eindelijk voltooid". Het is een ingewikkeld geheel van gebouwen dat onder meer een aantal in opdracht van A.W. Krasnapolsky gerealiseerde en verfraaide gebouwen omvat, die als beschermde monumenten in het monumentenregister staan ingeschreven:

• De in 1879-1880 naar ontwerp van architect G.B. Salm gerealiseerde inpandig gelegen Wintertuin met ingangspassage aan de Warmoesstraat (ter plekke van het vml. pand Warmoesstraat 181). De Wintertuin is onder meer van belang vanwege de glazen kap met smeedijzeren constructie, één van de oudste voorbeelden daarvan in Nederland.
• Het op het achterterrein aan de Servetsteeg in mei 1879 naar ontwerp van G.B. Salm gebouwde pakhuis tevens werkgebouw met inwendig een gietijzeren constructie.
• Het in 1883 gebouwde hotel-café-restaurant, ter plekke van de vml. panden Warmoesstraat 177-179: een gebouw van vier vensterassen, direct links van de ingangspassage van de Wintertuin, opgetrokken in neo-renaissancestijl naar een ontwerp van de architecten J.F. Henkenhaf en F. Ebert.
• Het in 1883 aan de oostzijde daarvan gerealiseerde elektriciteitscentrale, waardoor in de Wintertuin het eerste elektrische gloeilicht kon worden ontstoken. Deze centrale was de eerste van Amsterdam en voorzag het gehele gebied rondom de Dam van elektriciteit. De architect was vermoedelijk eveneens G.B. Salm.
• In 1884 werd het gebouw van Henkenhaf en Ebert ter linkerzijde uitgebreid met een enkele vensteras door Warmoesstraat 175 bij het pand te betrekken en de Schoutensteeg te overbouwen met een kopie van de ingangspassage van Salm, waardoor de gevel een symmetrische opzet kreeg (Warmoesstraat 169). In deze periode kwam de Witte Zaal tot stand. De steile kapverdieping is een relatief recente toevoeging in de late 20ste eeuw.

Het Krasnapolskycomplex neemt een groot deel in beslag van het bouwblok tussen Dam, Warmoesstraat, Sint Jansstraat, OZ Voorburgwal en de Pijlsteeg in. Het complex wordt gezien als een exponent van het destijds opkomende hotelwezen en is mede daarom op de rijksmonumentenlijst geplaatst. Ook de schaalvergroting is daarvan een aspect in de late 19de en vroege 20ste eeuw.

Het hoofdgebouw aan Dam 9 ter plaatse van de vml. panden Warmoesstraat 189-199 is pas in de 20ste eeuw bij het complex getrokken en dient sindsdien als hoofdingang van het hotelcomplex. Merkwaardigerwijze strekt de monumentenbescherming zich niet tot het hoofdgebouw. Oorspronkelijk was dit gebouw ook geen onderdeel van Krasnapolsky. Het betreft hier het zgn. Polmanshuis dat in 1914 gereed kwam, naar een ontwerp van het bureau Van Gendt uit 1912-1913. Naamgever was de familie Polman, die in 1863 het Beijersch Bierhuis De Bijenkorf (Warmoesstraat 195) had overgenomen. In de loop der jaren ondernam A.W. Polman (1861-1942) meerdere verbouwingen en uitbreidingen, waardoor het complex steeds verder uitgroeide. De nieuwbouw ter plaatse van de vml. panden Warmoesstraat 189-199 had een asymmetrische gevel met een accent op een risaliet van drie rechterassen met een forse ingangspartij met daarop een hoog tentdak met dakruiter. De natuurstenen plint is tien meter hoog, daarboven is de gevel uitgevoerd in baksteen met zandstenen ornamenten en omlijstingen. Bovenin was de gevel minder rijk uitgevoerd, omdat het was bedoeld om aan een smalle straat te staan. Het lijkt er ook op dat het bureau Van Gendt zich heeft geconformeerd aan de smaak van de Raadhuis-Dam-commissie, die een sober rationalisme voorstond, zoals Berlage dat toepaste. (Zie Dam 17-21 en Dam 25-27). Toen de Dam in 1914 werd vergroot door de sloop van de overzijde van de Warmoesstraat kwam het hotel opeens aan de Dam te liggen. Aanvankelijk was het de bedoeling dat er een hotel zou worden gebouwd op de Dam tegenover het Polmanshuis, maar dat ging niet door, waardoor dit gebouw aan de Dam bleef staan, recht tegenover het Koninklijk Paleis en sinds 1956 het Nationaal Monument. In 1950 lijfde het naastgelegen Hotel Krasnapolsky het Polmanshuis in, waarna een ingrijpende verbouwing volgde in 1952, met geld van de Marshallhulp. De voorgevel aan de Dam verloor veel van zijn oorspronkelijke karakter door een nieuwe verdieping met veel glas en een plat dak in een modernistische stijl, ten koste van het zadeldak met het torentje.

Krasnapolsky was niet alleen een hotel, maar ook een zalencentrum waar belangrijke historische gebeurtenissen plaatsvonden. Zo vond in 1966 in Krasnapolsky de 'teach-in' tegen de Vijzelbank plaats. Op 6 maart 1975 werd in Krasnapolsky de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (VVAB) opgericht.

Gebruikte literatuur:

• Gert Eijkelboom en Gerrit Vermeer. 'Berlagiaanse invloeden rond de Middeldam'. Binnenstad 280 (maart/april 2017)
• Barbara Luigies en Jaap Hulscher. 130 jaar bouwen van Krasnapolsky. Stadsherstel Nieuwsbrief 39 (juli 1998)
• Norbert E. Middelkoop. 'G.B. en A. Salm. Twee Amsterdamse architecten en een archief'. Maandblad Amstelodamum 82 (1995): p. 107-116
• Herman Pinkse. 'Grenzen aan het bouwvolume in de binnenstad'. Binnenstad 230 (sept. 2008)
• B.J. Reedijk. 'Mooier dan de volle maan'. Ons Amsterdam 35 (1983): p. 114-120
• L.C. Schade van Westrum. 'Het geheim van de Sint Annestraat'. Maandblad Amstelodamum 41 (1954): p. 58-59

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 13141
Functie: Hotel
Architect: Gendt, Gebr. van en Zn
Jaartal: 1915-1916 (uitbr?); 1913 (?)
Bouwstijl: ?

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518311
Adres: Warmoesstraat 169
Inschrijvingsdatum: 12-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Een op het achterterrein aan de Servetsteeg in mei 1879 tot stand gekomen PAKHUIS annex werkgebouw, een in 1879-1880 gerealiseerde inpandig gesitueerde WINTERTUIN met INGANGSPASSAGE aan de Warmoesstraat (ter plekke van het voormalige pand Warmoesstraat 181), en een (ter plekke van de voormalige panden Warmoesstraat 177-179) in 1883 opgetrokken HOTEL-CAFE-RESTAURANT, alle gerealiseerd in opdracht van A.W. Krasnapolsky. Het pakhuis en de Wintertuin met de ingangspassage zijn naar ontwerp van G.B. Salm. De schilderingen in de Wintertuin zijn van vader en zoon Tetar van Elven. Het in oorsprong vier vensterassen brede hotel-café-restaurant - direct links naast de ingangspassage - is naar ontwerp in neo-renaissance van J.F.Henkenhaf en F. Ebert. In 1884 werd dit ter linkerzijde uitgebreid met een travee door het vm. pand Warmoesstraat 175 bij het gebouw te betrekken en de vm. Schoutensteeg te overbouwen met een kopie van de ingangspassage van Salm. Op de begane grond is deze vensteras slechts een travee diep. Aldus verkreeg het gebouw een symmetrische voorgevel. De schilderingen op linnen zijn van A. Graux. Het restaurant op de begane grond werd indertijd de Witte Zaal genoemd. Later kwam hier het vermaarde restaurant Le Reflet d'Or (thans 'Le Reflet'). Het pakhuis annex werkgebouw werd in eerste instantie gebruikt als opslagruimte. Op de begane grond stonden de turbines bestemd voor de gaslampen in de Wintertuin. In 1883 werd het gebouw aan de oostzijde uitgebreid met een ELECTRICITEITSCENTRALE, nadat Krasnapolsky een jaar eerder de NEM had opgericht. Deze centrale was de eerste van Amsterdam en voorzag het gehele gebied rondom de Dam van electriciteit. De architect hiervan is vermoedelijk eveneens G.B. Salm. Alle hierboven genoemde objecten behoren tot het Krasnapolskycomplex dat momenteel nagenoeg het gehele gebied inneemt tussen Dam, Warmoesstraat, Sint Jansstraat, Oude Zijds Voorburgwal en de Damstraat. N.B. De steile kapverdieping van het restaurant is een recente toevoeging(xxd). Omschrijving. Een in de loop van een aantal jaren tot stand gekomen complex hotel- café-restaurant bestaande uit zowel openbare, representatieve ruimten als utilitaire. Waardering. Voormalig hotel-café-restaurant met daarachter inpandig gelegen Wintertuin met ingangspassage en pakhuis van algemeen belang vanwege cultuurhistorische waarden als belangrijke exponent van het destijds opkomende hotelwezen. Mede van architectuurhistorische waarde vanwege de bijzondere vormgeving van het interieur. De Wintertuin is bovenal van belang wegens de bouwtechnische zeldzaamheid: het is een van de oudste en meest zeldzame bouwwerken met een glazen kap met smeedijzeren constructie in Nederland. Het pakhuis annex werkgebouw met electriciteitscentrale is van belang omdat dit de eerste centrale in Amsterdam was. Het pakhuis annex werkgebouw is tot slot van bouwtechnisch belang vanwege de gietijzeren constructie.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]