Amsterdam Monumentenstad

Gebouw Industria op de Dam

Naam: Industria
Adres: Dam 25-27
Postcode: 1012JS
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Geveltype: Tuitgevel
Bouwstijl: Rationalisme
Bouwjaar: 1913-1916
Architect: F. Kuipers

(12 afbeeldingen)

Gebouw Industria op de Dam

De Amsterdamse fabrikanten en industriëlen verenigden zich in 1913 in de sociëteit Industriële Club, die zich ten doel stelde de belangen van fabrikanten en ondernemers op het gebied van nijverheid en verkeer te bevorderen. De 'nouveaux riches' van de industriële ondernemingen voelden zich niet echt welkom bij de als vanouds op handel en koopmanschap georiënteerde Groote Club (Dam 16). Drie jaar later werd de bouw van een eigen sociëteitsgebouw, naar een ontwerp van Foeke Kuipers voltooid. Het rationalistische ontwerp is sterk beïnvloed door Berlage. Om de exploitatiekosten te drukken werden op de begane grond vijf winkels en op de bovenverdiepingen diverse privékantoren gerealiseerd, die afzonderlijk verhuurd konden worden.

Het nagenoeg vrijstaande gebouw aan de Dam hoek Rokin (oorspronkelijk negen panden) heeft vier zeer verschillende gevels. Het geheel rust als het ware op een zandstenen onderbouw, waarin de winkels achter grote rondboogvormige vensters zijn gevestigd. Voor de gevels daarboven is gebruik gemaakt van lichtgekleurde baksteen, spaarzaam afgewisseld met natuursteen. De asymmetrische gevel aan de Dam wordt gedomineerd door een torenachtige opbouw en afgesloten door een kelkvormig en met koper bekleed dak. Tussen het gebouw en het buurpand Lewenstein bevindt zich het gelijktijdig gebouwde Beurspoortje, de 20ste-eeuwse opvolger van het beroemde 17de-eeuwse poortje naar de hierachter op het Rokin gelegen Beurs van Hendrick de Keyser dat al in de 19de eeuw verdween.

Het oorspronkelijke interieur van het gebouw, eveneens naar ontwerp van Kuipers, is nagenoeg geheel intact gebleven. De eigenlijke sociëteitsruimten lagen en liggen nog steeds op de eerste verdieping; aanvankelijk waren er een club- of conversatiezaal met uitgebouwde erker en balkon, een bar, een restaurant en buffetruimte, een dameskamer, een leeszaal en een bestuurskamer. Veel belangrijke interieuronderdelen bleven bewaard, zoals de diverse betimmeringen, de in blauwgrijs uitgevoerde keramische elementen en tegels van het trappenhuis en de kolommen, diverse in decoratief smeedijzer uitgevoerde lampen- en hekjes, dito glas-in-lood schermen en cassettenplafonds. Ook het originele meubilair is nog grotendeels aanwezig.

Het gebouw is nog steeds als zakelijk tref- en ontmoetingspunt in gebruik, maar afzonderlijke ruimten worden ook voor speciale bijeenkomsten verhuurd. Op de bovenste verdieping is tegenwoordig een hotel gevestigd. Bij de laatste verbouwing is het trappenhuis waarvan het open middengedeelte door het bouwen van vloeren was verdwenen weer geopend.

Gebruikte literatuur:

• Vincent van Rossem. 'Roelof Kuipers 1855-1922, Tjeerd Kuipers 1857-1942, Foeke Kuipers 1871-1954'. Binnenstad 253 (aug./sept. 2012)
• P. Karstkarel en R. Terpstra. 'De gebroeders Kuipers, architectuur in een overgangstijd'. Wonen-TABK, 1972, nr. 2: p. 5-15
• C. Vos. 'Sociëteitsleven op de Dam'. Ons Amsterdam 55 (2003): p. 20-24
• Bart D. Verbrugge. 'Keramiek in de Amsterdamse Architektuur 1880-1940'. Amsterdamse Monumenten, deel 2, Amsterdam 1984: p. 32
• 'Foeke Kuipers, architect te Amsterdam'. Bibliotheek voor de moderne Hollandsche architectuur, deel 2, afl. 1, Delft, 1916
• 'Foeke Kuipers, 70 jaar'. Bouwkundig Weekblad, 6 september 1941: p. 297 e.v.

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 13102
Functie: Kantoor
Architect: Kuipers, F.
Jaartal: 1914-1916
Bouwstijl: Traditionalisme

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518422
Adres: Dam 25-27
Adressen: Dam 27
Inschrijvingsdatum: 22-04-2002
Redengevende omschrijving: Inleiding. Aan de zuidzijde van de Dam op de hoek met het Rokin aan vier zijden vrijstaande in 1913-1916 tot stand gekomen SOCIETEITSGEBOUW naar een ontwerp in Rationalistische stijl van F. Kuipers in opdracht van de Naamlooze Vennootschap Maatschappij tot exploitatie van het gebouw Industria, ook wel De Industrieele Groote Club genoemd. Gelijkstraats bevonden zich winkels (waaronder sigarenmagazijn 'Industria'); op de eerste verdieping een clubrestaurant, een vergaderzaal, een conferentiezaal en een leeszaal; op de bovenverdiepingen bevonden zich enkele kantoren. Omschrijving. Op een nagenoeg rechthoekige plattegrond opgetrokken societeitsgebouw bestaande uit een begane grond deels vier, dels vijf verdiepingen onder een schilddak bedekt met shingles. Rechte overstekende en geprofileerde gootlijst op consoles. Begane grond behoudens de zijde van het Beurspoortje, is geheel uit natuursteen opgetrokken en rust op een hardstenen plint. Natuursteen is ook gebruikt voor de erkers, als venstertracering, voor de cordonlijst (als overgang van eerste naar tweede verdieping), de gevelafsluitingen en voor de gootlijst. Voor het overige is gebruik gemaakt van een lichtkleurige baksteen. Gelijkstraats bevinden zich grote getoogde en rondboogvormige raamopeningen en de hoofdingang aan de Damzijde welke toegang geeft tot vestibule en hal. De hoofdingang bevindt zich in een portaal en is rondboogvormig en voorzien van uitbundig versierde ijzeren deuren met bovenlicht. Boven de ingang in de rondboogvormige natuurstenen omlijsting in zwarte letters geschilderd "INDUSTRIA". Het portaal is voorzien van een tongewelf van een lichtbruine baksteen met ingelegd geglazuurd tegelwerk. In de zijmuren van het portaal vier rondboogvormige vensters. Meerdere toegangen aan Rokin en Beurspoortje. Gevel Damzijde. Bestaande uit vier gevelgedeelten. Meest links gelegen deel betreft het Beurspoortje met twee erboven gelegen verdiepingen. Het poortje heeft twee rondboogvormige zwaar aangezette openingen als doorgang en een tongewelf als bovenafsluiting. Het tongewelf is van lichtbruinkleurige baksteen voorzien van een ruitvormige patroon van ingelegd geglazuurd tegelwerk. Onder de rechte gootlijst een gemetseld en aan de onderzijde getoogd fries op consoles van natuursteen. Vensteropeningen onderverdeeld door zware natuurstenen lijsten. Naastliggend geveldeel is vijf vensterassen breed en eindigt in een top met diepliggend rond venster. De top heeft een platte natuurstenen en overhoeks getoonde muizetandfries als tracering. Ter hoogte van de eerste verdieping een erker met bovenliggend balkon achter een opengewerkte borstwering. De erker is aan de onderzijde getoogd en rust op zware consoles. Het geveldeel wordt verticaal geleed door vanaf de tweede verdieping omhoog lopende lisenen welke de vensters onderverdelen. De horizontale geleding geschiedt door de regelmatige naast elkaar geplaatste rechthoekige vensteropeningen en het boven elke vensterrij getoonde natuurstenen bandwerk. Daarnaast gelegen geveldeel aan de Dam een vensteras breed en eindigend in een zich naar boven toe verjongende torenopbouw met een octagonale lantaarn afgesloten door een ojiefvormige en met koper bedekt dak. Meest rechts gelegen geveldeel drie vensterassen breed en vanaf de eerste verdieping teruggerooid. Ter hoogte van eerste verdieping op de hoek een vijfhoeks erker met koper bedekt klokdak. Daarnaast (links) balkon achter dichte natuurstenen borstwering. Rechte gootlijst voorzien van gootklossen en een gemetseld fries - aan de onderzijde getoogd - op consoles. Vensterbovenlichten aan bovenzijde vertonen natuurstenen hoek- en sluitstenen. Gevel Rokin (W). Bestaande uit drie geveldelen. Linker en rechter geveldeel twee vensterassen breed onder rechte gootlijst. Detaillering en vensters als hierboven. Middelste geveldeel eindigend in een puntgevel (zie voor beschrijving verder het geveldeel met top aan de Damzijde). Eerste twee bouwlagen risalerend met bovenliggend balkon achter ajour borstwering. Gevel Rokin (Z). Gevel aan deze zijde vijf vensterassen breed, in het midden eindigend in een top (zie boven). Middelste drie raamassen risaleren over vier bouwlagen. Boven middelste travee van risaliet groot balkon achter borstwering. Onder de borstwering een cordonlijst tussen twee decoratief vormgegeven natuurstenen vergaarbakken. Eveneens balkon op eerste verdieping achter opengewerkte borstwering. Buitenste raamassen van risaliet eindigend in top (zie boven) doch het ronde venster hier voorzien van natuurstenen tracering. Gevel Beurspoortje. Sobere risalerende gevel. Eveneens twee gevelbeeindigingen in een top. Oorspronkelijke interieur op begane grond en eerste verdieping nog grotendeels aanwezig. Het betreft hier o.a. de hal en het trappehuis, de clubzaal (leeszaal), het clubrestaurant, een vergaderzaal en de bestuurskamer. In de hal marmeren vloeren en dito lambrizeringen, gepleisterd graatgewelf, sierijzeren hekjes als toegang tot het trappehuis, glas-in-lood schermen, sierijzeren lampen. In de overige ruimtes zoals de bestuurskamer, de leeszaal en het clubrestaurant bevinden zich parketvloeren, houten lambrizeringen en (deels) cassetteplafonds. Het oorspronkelijke meubilair is nog grotendeels aanwezig. Waardering. Societeitsgebouw van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde als exponent van een bloeiend verenigingsleven eind 19de, begin 20ste eeuw. Eveneens van belang als uitdrukking van het grootschalige veranderingsproces zoals die in het tweede decennium van de 20ste eeuw rondom de Dam voltrok. Van architectuurhistorische waarde vanwege het bijzondere belang van het object in het oeuvre van Foeke Kuipers alsmede van belang vanwege het nog grotendeels oorspronkelijke interieur en inventaris. Tot slot van belang vanwege stedebouwkundige waarden als afsluiting van de pleinwand van De Dam.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]