Amsterdam Monumentenstad

Ingangspartij naar de Wintertuin

Naam: Wintertuin Grand Hotel Krasnapolsky
Adres: Warmoesstraat bij 169
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1879-1880
Architect: G.B. Salm
Restauratie: 1989

(7 afbeeldingen)

Ingangspartij naar de Wintertuin

De wintertuin van café-restaurant Krasnapolsky - toen nog geen hotel en nog gesitueerd aan de Warmoesstraat - werd in 1879 ontworpen door architect G.B. Salm. De wintertuin was onderdeel van een grootscheepse verbouwing die het succesvolle restaurant meer cachet moest geven. De tuin was toegankelijk via het gebouw aan de Warmoesstraat, waartoe in de gevel een aparte ingangspartij werd opgenomen. De grote zaal wordt overspannen door een hoge glazen kap, gedragen door een ijzeren dakconstructie met ranke gietijzeren kolommen. Het bouwwerk van glas, hout en ijzer, waarbij de constructie tevens als decoratief element geldt, was iets nieuws aan het eind van de 19de eeuw in de Nederlandse bouwkunst.

In grote tegenstelling tot de smalle, donkere en vervuilde stegen van het hart van de oude binnenstad vond de bezoeker hier een klein paradijs van planten, bloemen en daglicht. 's Avonds werd de ruimte verlicht door zo'n 4000 gaspitten. Langs de hoger gelegen galerijen waren door A. Graux op linnen tropische landschappen geschilderd met trompe-l’oeil effecten. In combinatie met echte palmen ademde de ruimte zodoende de rustieke sfeer van een botanische stadstuin.

Eind 1989 werd onder leiding van architect M. Grothausen een begin gemaakt met de restauratie van de wintertuin. In de loop der jaren was de tuin volledig veranderd; draperieën en bloemetjesbehang bedekten de muurschilderingen en grote delen van de gietijzeren kolommen. De zaal was met voorzetwanden ingekort en het plafond gedeeltelijk verlaagd. De schilderingen van Tetar van Elven op de korte wanden onder de kap waren aan het oog onttrokken. Van de originele wandschilderingen boven de galerijen bleek niet veel meer over te zijn dan gescheurde stukken linnen, die niet meer te redden waren.

Schilderes C. van der Donk kreeg de opdracht om de vlakken tussen de spanten opnieuw te decoreren. De boogschilderingen van Van Elven werden schoongemaakt en gedoubleerd. Boven de ingang prijkt weer in originele kleurstelling het wapen van Nederland, geflankeerd door personificaties van kunsten en wetenschap. Aan de andere kant van de zaal is weer het wapen van Amsterdam te zien, geflankeerd door personificaties van handel en wetenschap. Tijdens de restauratie zijn alle smeedijzeren spanten, die per stuk 1800 kilo wegen, gedemonteerd, gestraald en opnieuw in de originele kleur groen geschilderd. Onder de niet-brandwerend beklede kap is een sprinklerinstallatie aangebracht en in het glazen zadeldak bevinden zich zogeheten brandluiken.

De Wintertuin was voorzien van vele gaslichtbranders om 's avonds een sfeervolle verlichting te hebben. Vanaf 1882 werd de wintertuin verlicht door zeer modern elektrisch licht, in een tijd waarin de stad nog voornamelijk verlicht werd door gaslicht. Hiervoor was speciaal een elektriciteitscentrale gebouwd op het binnenterrein achter Krasnapolsky. Dit binnenterrein is thans te bereiken vanuit de Pijlsteeg. Hier zijn overigens ook een aantal gaslantaarns uit 1883 te zien: de kroonlantaarn. Het zijn replica's door Stadsherstel geplaatst, maar ze branden wel op gaslicht.

Gebruikte literatuur:

• Janjaap Kuyt e.a. G.B. Salm & A. Salm GBzn. Bouwmeesters van Amsterdam. Amsterdam, 1997: p. 61-62
• B.J. Reedijk. 'Mooier dan de volle maan'. Ons Amsterdam 35 (1983): p. 114-120
• Margriet de Roever. 'De elektriciteitscentrale van Krasnapolsky'. Maandblad Amstelodamum 83 (1996): p. 154-157

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518313
Adres: Warmoesstraat 169
Adressen: Pijlsteeg 1
Inschrijvingsdatum: 12-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Wintertuin behorende bij het complex Hotel Krasnapolsky, gebouwd in 1879-'80 naar ontwerp van G.B. Salm. Omschrijving. De inpandig gesitueerde Wintertuin is 13.83 meter hoog, heeft een oppervlakte van 487 vierkante meter en wordt gedekt door een glazen kap gedragen door smeedijzeren vakwerkspanten die zijn opgebouwd uit gewalste profielen met gietijzeren ornamenten. De spanten hebben een x-vormig wandstavenpatroon, aangevuld met 'verticale' staven. De bovenrand van de spanten heeft een driehoekige doorsnede; de onderrand is opgebogen. De galerij is door middel van rijk gedecoreerde gietijzeren kolommen aan zich op de muur bevindende consoles bevestigd. Op deze consoles rust tevens de onderrand van het spant. In het midden van elke spant bevinden zich ornamenten met ringen waarop de wapens van de toenmalige provincies zijn aangebracht. De kopse kanten van de Wintertuin zijn voorzien van tympanen met schilderingen van de hand van vader en zoon Tetar van Elven. Op een van deze schilderingen wordt het Amsterdamse stadswapen geflankeerd door de Nederlandse maagd als beschermvrouwe van de Kunsten en de Stedemaagd als schutse van Handel en Nijverheid. Waardering. De Wintertuin is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde. Eveneens van architectuurhistorische waarde vanwege de bijzondere vormgeving van het interieur. De Wintertuin is bovenal van belang wegens de bouwtechnische zeldzaamheid: het is een van de oudste en meest zeldzame bouwwerken met een smeedijzeren dakconstructie in Nederland. Tot slot van belang als onderdeel van het Krasnapolsky-complex.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]