Amsterdam Monumentenstad

Portugese Synagoge met de voorgevel aan het Mr. Visserplein

Opmerkelijk aan de jaren zestig en zeventig van de zeventiende eeuw in Amsterdam was dat er enorme, monumentale kerken voor de andere geloofsrichtingen dan de publieke kerk werden gebouwd. Zo verscheen aan het Singel bij de Haarlemmersluis de prachtige Nieuwe Lutherse Kerk, ontworpen door Adriaan Dortsman. Ook de Joden bouwden in deze periode grote vanaf de straat duidelijk zichtbare kerkgebouwen: de Grote Hoogduitse Synagoge en de Portugese Synagoge, beide ontworpen door Elias Bouman, resp. in 1669 en 1671, voor de asjkenazisch- en sefardisch-joodse gemeenschappen in Amsterdam.

Inwijding van de Portugese Synagoge in 1675, Romeyn de Hooghe, 1675

Het waren de eerste synagogen in West-Europa die niet alleen in het interieur maar ook aan het exterieur fraai en indrukwekkend waren. De feestelijke inwijding van de Portugese Synagoge vond plaats op 2 augustus 1675 (340 jaar geleden). Van de inwijding had Romeyn de Hooghe een fraaie prent gemaakt. In 1721 maakte Bernard Picart waarschijnlijk gebruik van de gravure van De Hooghe (de prent bevindt zich in het prentenkabinet van het Rijksmuseum). Op het podium in het midden, de bima, staat de chazan, de voorzanger, om voor te lezen uit de Thora. Op de achtergrond de hechal, de kast, waarin de Thorarollen worden bewaard.

Gezicht op Amsterdam vanaf de Amsteldijk, Jacob van Ruisdael, ca. 1680 (Amsterdam Museum)

In ca. 1680 maakte Jacob van Ruisdael een stadsprofiel van Amsterdam vanaf de Amsteldijk, waarop goed te zien is hoe groot de Portugese Synagoge in de toenmalige stad was: het stak huizenhoog uit boven de omringende stad en beconcurreerde daarmee de kerken en torens van de publieke kerk. De Spaanse ambassadeur in de Nederlanden sprak er schande van dat, terwijl de katholieken zich noodgedwongen in schuilkerken ophielden, de Joden indrukwekkende kerkgebouwen mochten oprichten. Jarenlang was de Portugese synagoge de grootste en belangrijkste synagoge van West-Europa.

Het zeventiende-eeuwse synagogegebouw is uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Wie vandaag de dag het gebouw aan het Mr. Visserplein betreedt, treft exact het gebouw aan zoals afgebeeld door Bernard Picart. Er is zelfs geen elektrisch licht of verwarming aangebracht. Je stapt zo de zeventiende eeuw in. Een bijna verborgen schat in de historische binnenstad van Amsterdam, waar – vreemd genoeg – vooral buitenlandse bezoekers van genieten.

(5 augustus 2015)