Herengracht 466 
De Arend
Huisnaam: De Arend
Adres: Herengracht 466
Oud adres: X454, wijk 57, klein nr. 553, kadaster I1023, verponding 3833
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XV
Bouwjaar: 1671, 1762, 1857/58, 1904
Architect: Philips Vingboons (1671), A.N. Godefroy (1857), A.D.N. van Gendt (1904)
Opdrachtgever: Jeronimus de Haze (1671), Joan Geelvinck (1762), Paul Iwan Hogguer (1805), NHM (1857, 1904)
(29 afbeeldingen)
Zandstenen gevel, drie raamassen brede middenrisaliet met groot driehoekig fronton met arend en twee haasjes in timpaan (ontworpen door Philips Vingboons, timpaan toegeschreven aan Jan Gijseling de Oude). In 1762 werd een nieuwe gevel gebouwd met hergebruik van het timpaan, de ingang aan de Herengracht werd opgeheven (als ingang werd het koetshuis in de Nieuwe Spiegelstraat gebruikt). In 1857 verenigd met het hoekpand dat in 1904 in stijl werd herbouwd. Interieur: Trapbalusters in Lodewijk XV-stijl, stucplafonds in Empire-stijl uit 1805.
In 1665 kocht koopman Jeronimus de Haze (1613-1681) de erven 17 en 18, op de hoek van de Herengracht en de Nieuwe Spiegelstraat, in park C van de Vierde Uitleg waarop hij een groot grachtenhuis liet optrekken naar ontwerp van Philips Vingboons (de tekeningen, zowel de voorgevel als de plattegrond, staat in diens Afbeeldsels). Het dubbele huis kwam in 1671 gereed. Zijn kleinzoon, mr Joan Geelvinck (1737-1802), verbouwde in 1762 het pand, inclusief het koethuis en het belenende huis in de Nieuwe Spiegelstraat, ingrijpend. Daarbij ontstond de huidige gevel met stijlkenmerken van de Lodewijk XV-stijl (getoogde vensters), maar het grote driehoekige fronton met de gebeeldhouwde arend uit 1671 bleef gehandhaafd (zie de tekening in het Grachtenboek). Opmerkelijk was echter dat de ingang verdween naar het koetshuis in de Nieuwe Spiegelstraat, waardoor dit grachtenhuis geen ingang aan de Herengracht heeft. De nieuwe achtergevel diende voortaan als voorgevel. Ook het koetshuis werd opnieuw opgetrokken, in 1765.
Het grachtenhuis van Joan Geelvinck diende van 1858 tot 1926 tot hoofdkantoor van de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM). Toen de NHM in 1926 naar het nieuwe hoofdgebouw aan de Vijzelstraat 30-32 verhuisde, nam zij het interieur van de fraaie zaal met beschilderde behangsels met Italianiserende landschappen, gedateerd 1772, het enig bekende ontwerp van Jan Augustini (1725-1773). Opmerkelijk aan de kamer is het classicistische stucplafond. Geelvinck had het huis in 1771 verkocht aan koopman Diederik Schutte (1728-1787) die Augustini de opdracht gaf de zaal te verfraaien. Diederik liet het huis na aan zijn neef Herman Schutte, wiens echtgenote Anna van Buren tot haar dood in 1804 het huis bewoonde. Het werd toen verkocht aan de bankier Paul Iwan Hogguer (1760-1816) die het met zijn echtgenote Anna Maria Ebeling (1767-1812) betrok. Hogguer was ondermeer president van de Nederlandsche Bank en burgemeester. Zijn vrouw bezat een grote kunstverzameling. In hun opdracht werd het huis omstreeks 1805 gemoderniseerd, waarbij er weer een ingang aan de gracht verscheen (de rocailles in de raamomlijstingen werden verwijderd). Ook werden er stucplafonds gemaakt in de stijl van Abraham van der Hart (1747-1820) en Anthony Ziesenis (1731-1801) en misschien wel door hen ontworpen (zie ook het in 2017 ontdekte stucplafond van Herengracht 439).
In 1857 werd het kantoorgebouw verenigd met het hoekpand Nieuwe Spiegelstraat 1. In 1890 werden het interieur en de achtergevel gewijzigd, naar een ontwerp van A.L. van Gendt. In 1899 volgde een verbouwing van de gevels door A.L. van Gendt en Zonen. Een eigentijds ontwerp van Van Gendt ging niet door. In 1904 verrees een nieuw kantoorgebouw in de aangrenzende locatie op de Nieuwe Spiegelstraat. Het hoekpand werd daarbij in stijl van het grachtenhuis getrokken en er verscheen een ingang op de hoek, waarbij opnieuw de ingang aan de Herengracht verdween. Deze verbouwing werd getekend door A.D.N van Gendt.
In 1926 werd de zaal met de beschilderde behangsels uit 1772 met het plafond uit 1805 verplaatst naar gebouw De Bazel, maar andere plafonds uit 1805 bleven in dit pand bewaard. In de 20ste eeuw werd de trap in Lodewijk XV-stijl, die kennelijk de verbouwing van 1805 had overleefd, gesloopt, maar in 2017 werd de trap, inclusief de fraaie trapbalusters, tussen de 1ste en 2de verdieping gereconstrueerd.
Gebruikte literatuur:
- P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 24
- David Keuning, Lydia Lansink. A.L. van Gendt (1835-1901), J.G. van Gendt (1866-1925), A.D.N. van Gendt (1870-1932). Architecten in zaken. Rotterdam, 1999: p. 136
- David Mulder. 'De 'Italiaanse zaal' in gebouw De Bazel en Huis 'De Arend' aan de Herengracht'. Maandblad Amstelodamum 104-3 (2017): p. 133-140
- David Mulder. 'Voormalig Scheltemapand Koningsplein gerestaureerd'. Binnenstad 286 (maart/april 2018)
- Pieter Vlaardingerbroek. Adriaan Dortsman 1635-1682. De ideale gracht. Zwolle, 2013: p. 11
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993; p. 297, 422
MIP-nummer: 10369
Architect: Gendt, Gebr. van
Jaartal: 1903±
Bouwstijl: Neoclassicisme
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1861
Adres: Herengracht 466
Adressen: Herengracht 466
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Gebouw uit 1894, waarvoor de XVIIIc voor 't toenmalige in 1669 door Ph. Vingboons gebouwde huis opgetrokken zandstenen gevel met middenrisaliet, vensteromlijstingen, fronton en attiek op de kelderpui na is herbruikt, waarbij twee nieuwe traveeën zijn toegevoegd.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: maart 2025