Herengracht 439 
Winkelhuis Broekmans
Naam: Winkelhuis Broekmans
Adres: Herengracht 439
Koningsplein 16-20
Oud adres: II438, wijk 33, klein nr. 96, kadaster F1, verponding 6040
Gebouwtype: Winkel/warenhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Art Nouveau
Bouwjaar: 1904
Architect: A. Jacot / W. Oldewelt
Restauratie: 2017
(17 afbeeldingen)
Voormalige winkel van confectiemagazijn firma P.M. Broekmans met bovenliggende kantoren, uit 1905 van de architecten A. Jacot en W. Oldewelt. Ongekend modern ontwerp met veel glas in de gevel, op het Koningsplein in dezelfde stijl later nog uitgebreid met Koningsplein 16. Recent in gebruik bij boekwinkel Scheltema Holkema Vermeulen, nu een kledingzaak. Is samengevoegd met het buurpand Herengracht 435-437. N.B. Tijdens de restauratie in 2017 kwam een bewaard gebleven stucplafond in Lodewijk XVI-stijl uit 1808 tevoorschijn, uit het in 1904 gesloopte pand dat kennelijk nog gedeeltelijk aanwezig is (vlak naast het eveneens behouden achterhuis van het buurpand).
Het op 3 mei 1905 geopende winkelpand huisvestte tot 1928 de 'Dames- en Heerenkleermaker' P.M. Broekmans. (Daarna was het pand enkele decennia in gebruik door herenmodezaak Nieuw Engeland.) Broekmans zat vanaf 1892 in Leidsestraat 24, een fraai nieuw pand in neo-renaissancestijl, dat door de architecten G.A. van Arkel en W. Wilkens ontworpen was. Toen dat pand te klein geworden was, werd besloten tot nieuwbouw op de hoek van het Koningsplan en de Herengracht. Het ontwerp werd gemaakt door de architecten A. Jacot (1864-1927) en W. Oldewelt (1865- 1906), die enkele jaren daarvoor het confectiemagazijn Nieuw Engeland op Koningsplein 6 hoek Singel ontworpen hadden. Om de nieuwbouw mogelijk te maken moest een fraai grachtenhuis uit 1771 met een statige zandstenen voorgevel en een rechte, omlopende kroonlijst voorzien van consoles en guirlandes met attiek worden gesloopt. Echter, een aanzienlijk gedeelte van het achterhuis van het grachtenhuis uit 1771 bleef bewaard en werd opgenomen in de nieuwbouw. De contemporaine pers merkte op dat "bestaan blijft o.a een trap met kostbare marmeren treden, de eikenhouten leuning kunstig gesneden en een zaal met mooien marmeren schoorsteen, alles in den stijl uit den tijd van Lodewijk XVI". Deze zaal diende voortaan als paskamer!
Al spoedig was opnieuw uitbreiding nodig. Broekmans kocht in 1913 het buurpand van de firma Herbermann op de nrs. 16-18 en liet dit afbreken. Herbermann verhuisde naar Koningsplein 12-14, dat eveneens herbouwd werd. Tegelijkertijd breidde ook Nieuw Engeland uit ter plaatse van Koningsplein 2 en Singel 466: al deze projecten - voorbeelden van cityvorming - werden uitgevoerd door architect Jacot, die zich na het overlijden van Oldewelt geassocieerd had met A.H. Zinsmeister (1867-1941). De uitbreiding van Broekmans aan het Koningsplein lijkt sterk op het gebouw van Jacot en Oldewelt, maar wijkt daar toch duidelijk van af.
Het behouden interieur van het grachtenhuis uit 1771 leek door latere verbouwingen geheel verdwenen te zijn, maar in 2017 kwam bij de renovatie een fraai stucplafond tevoorschijn van de zaal waarover hierboven wordt gesproken. Het plafond dateert vermoedelijk uit 1808 en is aangebracht door mr. Abraham Vereul (1770-1817), advocaat, dichter en staatsman, die in de Franse tijd raadslid, adjunct-Maire en Maire was. De overeenkomsten met de nog bestaande plafonds van Herengracht 466 uit 1805 zijn groot, en waarschijnlijk moeten ontwerp en uitvoering in dezelfde omgeving gezocht worden.
Gebruikte literatuur:
- David Mulder. 'Voormalig Scheltemapand Koningsplein gerestaureerd'. Binnenstad 286 (maart/april 2018)
- Vincent van Rossem. 'Amsterdam 1900. A. Jacot (1864-1927), W. Oldewelt (1865-1906)'. Binnenstad 228/229 (juni 2008)
MIP-nummer: 10375
Functie: Confectiebedrijf
Architect: Jacot, A. & W. Oldewelt
Jaartal: 1905
Bouwstijl: Sobere Art Nouveau
MIP-nummer: 13388
Functie: Confectiebedrijf
Architect: Jacot, A. & W. Oldewelt
Jaartal: 1905
Bouwstijl: Sobere Art Nouveau
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 202025
Adres: Herengracht 439
Adressen: Herengracht 439 ;Koningsplein 16 ;Koningsplein 18 ;Koningsplein 20
Inschrijvingsdatum: 27-04-2004
Redengevende omschrijving: geen beschrijving
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2018