Herengracht 132 
Adres: Herengracht 132
Oud adres: RR270, wijk 44, klein nr. 385, kadaster D5674, verponding 3118
Postcode: 1015BV
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XVI
Bouwjaar: 1615±, 1787, 1800±
Opdrachtgever: Jan Pietersz de Witt (1615), Jacob de Flines (1683)
Restauratie: 2014/16
(42 afbeeldingen)
In de 17de eeuw twee huizen, in 1787 samengevoegd achter een grote lijstgevel (zes ramen) onder een dwarsdak, waarbij een lijst met consoles in Lodewijk XVI-stijl werd aangebracht. Ingangspartij met stoep, balusters en deur in Empire-stijl ca. 1800. Interieur: Dorisch portaal in de hal en daarachter een gewelfde stucgang uit 1684/85 (voortgezet in het gesloten trappenhuis), linkerachterkamer 1ste verd: 19de-eeuwse stijlkamer van Jan Springer. Behangsels van De Lairesse en Jan Glauber en betimmering van de zaal (ca. 1687) is in 1910 uit het huis verwijderd (in collectie Rijksmuseum). Deels afgebrand op 1 januari 2008 door vuurwerk. Gerestaureerd 2014/16.
Herengracht 132 heeft een rijke geschiedenis. In ca. 1615 werd door stokviskoper Jan Pietersz de Witt een huis op anderhalve kavel gebouwd, dat nog te zien is in het Grachtenboek van Caspar Philips uit 1770. Het is van het zuivere dubbele-huistype dat toen gangbaar was: twee drieassige vleugels naast elkaar, ieder met een trapgeveltop. De dubbele trapgeveltop in de Amsterdamse renaissance-stijl van Hendrick de Keyser was rijkelijk versierd met ornamenten op de trappen en ontlastingsbogen boven de vensters. Het huis heette toen 'De propheet Jonas'. In 1683 kocht de doopsgezinde zijdekoopman Jacob de Flines (1655-1720) het grachtenhuis. In zijn opdracht werd het huis in 1684/85 verbouwd en rijk versierd. De hal kreeg tegenover de ingang een eikenhouten portaal met Dorische pilasters (dat in 1910 met grenen betimmeringen aan beide zijden werd uitgebreid). De gang voorbij dit portaal had een stucgewelf. De zaal werd door Johan Glauber beschilderd met landschappen, die door Gerard de Lairesse met figuren werden gestoffeerd. De beschilderingen waren opgenomen in een betimmering met Korinthische pilasters. In de plafondschildering van De Lairesse blaast de Faam op een bazuin. Dit interieur is in 1910 uit het pand verwijderd. De behangsels van Glauber en De Lairesse zijn thans in eigendom van het Rijksmuseum, de betimmering bevindt zich in het depot van het Amsterdam Museum, de plafondschildering in het depot van RCE. Jacob de Flines en zijn dochter Elisabeth (1681-1746) vochten een langdurige vete uit, die begon toen Elisabeth er in 1701 met de knecht van haar vader, Eduard Back, vandoor ging, met onder meer het huis als inzet. De erven van Elisabeth hebben het pand in 1747 verkocht.
Een andere grote verbouwing vond plaats in 1787: het huis werd achter met één en aan de voorzijde met twee verdiepingen verhoogd en van een nieuwe gevel voorzien met een rechte houten kroonlijst met consoles, trigliefen en friesvensters in de toen moderne Lodewijk XVI-stijl met daarachter een dwarskap. Veel van het 17de-eeuwse pand bleef echter in stand. Dat blijkt ook uit het feit dat het pand is verzakt: kennelijk kan de 17de-eeuwse fundering de extra verdiepingen niet dragen. De nieuwe eigenaar was van plan funderingsherstel te laten doen. Echter, op de nieuwjaarsnacht van 1 januari 2008 brandde het monumentale pand af door een ingeslagen vuurpijl. De beletage heeft de brand redelijk goed doorstaan. Zo zijn de hal en ook de belangrijke 19de-eeuwse stijlkamer, ontworpen door architect Jan Springer (bekend van onder meer de Stadsschouwburg), niet verloren gegaan. De kamer is gerestaureerd.
Door de brand kwam de houten draagconstructie van het stucplafond van de zgn. gewelfde stucgang in het zicht. Ook het trappenhuis had een in stucwerk gemaakt gewelf. Het gesloten trappenhuis heeft zoals gebruikelijk in de 17de eeuw dubbele poortjes.
Het hele bovengedeelte van het grachtenhuis is herbouwd. De kroonlijst is opnieuw gesneden met de verkoolde resten als voorbeeld.
Gebruikte literatuur:
- Machiel Bosman. Elisabeth de Flines. Een onmogelijke liefde in de achttiende eeuw. Amsterdam: 2008
- I.H. van Eeghen, G. Roosegaarde Bisschop, H.F. Wijnman. Vier eeuwen Herengracht. Amsterdam, 1976: p. 441
- G. de Flines. 'De weduwe Jacob de Flines en zoonen. Correspondentie uit de periode 1722-1729. Jaarboek Amstelodamum 77 (1985): p. 89-106
- Walther Schoonenberg. 'Herengracht 132 afgebrand.' Binnenstad 226 (febr. 2008)
- Pieter Vlaardingerbroek. ''de Architectuur behulpsaam' Het zeventiende-eeuwse interieur en de geschilderde zaal van Herengracht 132.' Jaarboek M&A 8 (2009): p. 45-55
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad. Amsterdam, 1993: p. 488
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1746
Adres: Herengracht 132
Adressen: Herengracht 132 A B C D E
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met zesraamsgevel onder Louis XVI triglyfenlijst met consoles; stoep, deurpartij en hekjes empire.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: mei 2023
