Leidsegracht 12 
Adres: Leidsegracht 12
Oud adres: HH6, wijk 33, klein nr. 6, kadaster E4057, verponding 5963
Postcode: 1016CK
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Tuitgevel
Bouwstijl:
Traditionalisme
Bouwjaar: 17de eeuw, 19de eeuw
Restauratie: 1988
(9 afbeeldingen)
Fragment Vingboons-type, oorspronkelijk met hals-topgevel, vier Dorische pilasters over twee verdiepingen nog aanwezig, sinds 19de eeuw met goed geproportioneerde tuitgeveltop in traditionele vorm met spaarvelden. Geveltop van Zwanenburgerstraat 4 was een kandidaat voor herplaatsing hier, maar Rijk weigerde subsidie te geven.
Leidsegracht 12 is een 17de-eeuws woonhuis met een fragment van de oorspronkelijke gevel, namelijk vier Dorische pilasters over de twee verdiepingen boven de beletage, het restant van een pilastergevel van het Vingboons-type. Daarop zal, gezien de ronde raampjes naast het zolderraam een verhoogde halsgeveltop hebben gestaan. Sinds de 19de eeuw heeft de gevel echter een goed geproportioneerde tuitgeveltop in traditionele vorm, een top die doorgaans voorkomt op de voorgevels van meer eenvoudige gebouwen zoals pakhuizen of achtergevels. De top heeft recht- en driehoekige spaarvelden waarmee baksteen werd uitgespaard. Kortom, letterlijk een goedkope oplossing.
De toenmalige eigenaar wilde in 1964 de 17de-eeuwse top reconstrueren. Het Bureau Monumentenzorg maakte een reconstructietekening en het Rijk gaf toestemming, maar het is niet uitgevoerd. Een tweetal decennia later kwam het restauratieplan opnieuw ter tafel, nu met een voorstel om de bestaande top van het voor de Stopera gesloopte Zwanenburgerstraat 4, een verhoogde halsgeveltop, op deze locatie ter herplaatsen. De top bleek precies te passen. Het Rijk weigerde nu echter de medewerking en gaf geen subsidie voor de restauratie. In de ministeriële brief van februari 1988 werd als motivatie gegeven dat "de gevel in de huidige toestand duidelijk de bouwkundig- historische ontwikkeling van het pand weergeeft. Met name geldt dit voor de 19de-eeuwse top die -met zijn indeling met spaarvelden - bewust sober van architectuur is gehouden en van belang is als 19de-eeuwse interpretatie van een 17de-eeuwse top". De collega's van het Bureau Monumentenzorg zagen hier echter een kans de fraaie top van de Zwanenburgerstraat - die al als monument was opgenomen op de Voorlopige Lijst van 1928, in de stad terug te plaatsen. De geveltoppen van de "Verdwenen Stad" werden bewaard op de werf van het Bureau Monumentenzorg.
Een consequentie van het behoud van de 19de-eeuwse tuitgeveltop is dat tevens de reconstructie van 18de-eeuwse roederamen niet doorging. De 19de-eeuwse ramen pasten immers beter bij de bestaande gevel. Wel werd het de eigenaar toegestaan het ingangsportiek te vervangen voor een weer in het gevelvlak passende deur en werd de recent gesloopte stoep gereconstrueerd.
De geveltop van Zwanenburgerstraat 4 werd uiteindelijk toch nog ergens in de stad herplaatst, namelijk in 1996 op de vergelijkbare gevel van Lange Niezel 24, terwijl de oeils-de-boeuf's naar de Herengracht 281 gingen.
Gebruikte literatuur:
- Huib Rowaan. 'Leidsegracht 12.' Binnenstad 113 (febr. 1989)
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 296
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 3354
Adres: Leidsegracht 12
Adressen: Leidsegracht 12 A B C D E F G H K L M N P
Inschrijvingsdatum: 07-07-1970
Redengevende omschrijving: Pand met pilastergevel (XVIIc) waarvan de hals XIX door een fantasietop is vervangen. Pui (XVIII) met goede roedenverdeling.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: februari 2011