Keizersgracht 409 
Adres: Keizersgracht 409
Oud adres: HH458, wijk 33, klein nr. 184, kadaster E4073, verponding 5891
Postcode: 1016EL
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XV
Bouwjaar: 1671, 1771±
Restauratie: 1976/77
(26 afbeeldingen)
Vier ramen breed huis uit 1671, lijkt een dubbel huis, maar achter brede gevel staat een driehoekig huis met een interessante constructie van twee kappen met standvinken in midden. In ca. 1771 nieuwe gevel van zandsteen, lijstgevel met groot driehoekig fronton en dwarsdak met twee dakkapellen. In 1977 ingang en stoep in 2de travee, de situatie van ca. 1771, hersteld. Interieur: in 1976 plafondschilderingen aangetroffen uit 1671: 17de-eeuwse beschilderingen op planken en balken (de 'Vier' Werelddelen: vrouwenfiguren met kroon en parelsnoeren (Europa), met indianentooi (Amerika), met olifantstand (Azië), zwarte vrouw met rijpe korenaren (Afrika).
Dit 17de-eeuwse huis dateert uit 1671, maar heeft een zandstenen gevel uit 1771, een lijstgevel met een groot driehoekig fronton en dwarsdak met twee dakkapellen. Het huis lijkt groter dan het is. Het is gebouwd op een ondiep en driehoekig kavel en heeft daarom een interessante dakconstructie bestaande uit twee kappen met standvinken in het midden. Een andere verrassing in interieur zijn de in 1976 ontdekte 17de-eeuwse plafondschilderingen op balken en planken van het plafond in de voorkamer, die waarschijnlijk uit 1671 dateren.
In de tweede helft van de 17de eeuw ontstond in Amsterdam plafondschilderkunst geïnspireerd op het decoratieprogramma dat in de eerste helft van die eeuw voor het stadhuis was ontworpen door kunstschilder en bouwmeester Jacob van Campen (1596-1657). De uit Luik afkomstige Gerard de Lairesse heeft vanaf 1670 de plafondschilderkunst in Amsterdam sterk beïnvloed. In de periode 1660-1680 waren vogelschilderingen in de mode. Een voorbeeld daarvan bevindt zich in dit grachtenhuis, maar er is ook een uitbeelding van de vier werelddelen aan toegevoegd. Zoals de meeste Amsterdamse 17de-eeuwse plafondschilderingen is het plafond niet gesigneerd. De vier vrouwenfiguren symboliseren de vier werelddelen (Australië was nog niet ontdekt). Voor elk werelddeel zijn twee vakken benut. In het eerste vak, geteld vanaf de achtergevel aan de binnenplaats, is de roof van Europa afgebeeld. Vermomd als stier ontvoert de oppergod Jupiter een blonde vrouw, die Europa symboliseert. Ook de vrouw in het tweede vak is een personificatie van Europa, ditmaal afgebeeld als koningin; het hoofd getooid met een kroon en parelsnoeren. In haar rechterhand houdt zij een kerk of tempeltje – Europa als bakermat van het Christendom. Daaronder een schelp met vruchten, een schilderspalet en een boek – attributen van welvaart, kunsten en wetenschappen. In het derde vak wordt Azië gepersonifieerd door een vrouw met drie pijlen in haar hand voor een kameel. Afrika wordt verbeeld door een zwarte vrouw met de hoorn des overvloeds in haar linker- en een schorpioen in haar rechterhand. Leeuwen, schorpioenen en slangen werden met Afrika geassocieerd. De zwarte vrouw draagt als hoofdtooi een olifantssnuit. Achter haar ligt een leeuw. Een vrouw met pijl en boog en een Indiaanse verentooi – symbool voor Amerika – houdt onder haar voet een man wiens hoofd is doorboord door een pijl. De Indiaanse wordt omgeven door planten (suikerriet?) en aan de rand van de schildering zijn suikerbroden afgebeeld in een houten kist. In het vak het dichtst bij de voorgevel overheersen de vogels. In totaal zijn op dit plafond 35 vaak zeer exotische vogels afgebeeld.
Gebruikte literatuur:
- I.H. van E. 'De restauratie van Kerkstraat 61'. Maandblad Amstelodamum 58 (1971): p. 40-45
- Jan Overweg en Ruud Vlek. 'Decoratieve plafondschildering in Keizersgracht 409.' Binnenstad 241 (aug. 2010)
- Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 189
- Hans Tulleners. Een pracht van een gracht. 23 monumenten aan de Amsterdamse Keizersgracht. Open Monumentendag. Amsterdam: Bureau Monumentenzorg, 1988
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2342
Adres: Keizersgracht 409
Adressen: Keizersgracht 409
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met vierraams zandstenen gevel onder rechte lijst en gesneden fronton (XVIIIc).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2020