Amsterdam Monumentenstad

Keizersgracht 317 (naambord is een hedendaagse toevoeging)

Huisnaam: De Wildeman
Adres: Keizersgracht 317
Oud adres: KK306, wijk 36, klein nr. 232, kadaster E4009, verponding 503
Postcode: 1016EE
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1673, 1712, 1816
Architect: Simon Schijnvoet / Anthonie Turck (beeldhouwer)
Opdrachtgever: Christoffel Brants
Restauratie: 1995

(24 afbeeldingen)

Lijstgevel met gesloten attiek met reliëfs met nimfen en de attributen van Mercurius en siervazen.

De koopman Christoffel Brants (1664-1732) had fortuin gemaakt door handel op Rusland en was daar in 1712 door Peter de Grote geridderd en in 1717 verheven in de adelstand (waarna hij zich “Van Brants” mocht noemen). In hetzelfde jaar 1717 werd hij ook benoemd tot Hofraad (adviseur) en Resident (zaakgelastigde) van de tsaar te Amsterdam. In 1728 werd Christoffel van Brants, Rijksedelman, Hofraad, Ridder, enz. enz. directeur van de Amsterdamsche Handel Maatschappij op Rusland. Brants woonde vanaf 1705 in het huis Keizersgracht 317, een huis uit 1673, dat hij in 1712 liet verbouwen. Het huis kreeg een sobere bakstenen gevel met slechts beeldhouwwerk in de gevelbeëindiging: een lijstgevel met een rechte kroonlijst met trigliefen, consoles en twee raampjes en daarboven een attiek bestaande uit een gesloten balustrade met naar achteren gebogen middendeel. In beide zijden van de attiek zijn nimf-reliëfs aangebracht. Verder zijn er nog attributen van Mercurius, de god van de handel, te zien: zijn slangenstaf en gevleugelde helm. De siervazen op de balustrade bevatten medaillons met Ceasarkoppen. De architect is vermoedelijk Simon Schijnvoet, het beeldhouwwerk wordt toegeschreven aan Anthonie Turck.

Het interieur in Lodewijk XV-stijl uit ca. 1760 bestaat o.a. uit stucwerk. De achterkamer heeft een verdiept stucwerkplafond, wat vrij uniek is. In de overloop tussen voor- en achterhuis staat een stucbeeld tussen de poortjes die leiden naar de zaal en het souterrain. Het kavel loopt achter Keizersgracht 315 langs, waardoor sprake is van een brede achtergevel en een grote zaal in het achterhuis. Het brede tuinhuis uit 1713, eveneens toegeschreven aan Anthonie Turck, heeft twee beelden (die zo mooi zijn dat kunsthistoricus Pieter Fischer betwijfelt dat ze gemaakt zijn door Turck). Bijzonder is de monumentale achtergevel met een portaal en een borstbeeld van een Romeinse keizer, dat uit dezelfde tijd dateert als de voorgevel en het tuinhuis. In de achtergevel zijn ook festoenen en een jaartalsteen uit 1673 aangebracht. Misschien waren dit onderdelen van de oorspronkelijke 17de-eeuwse voorgevel die in 1712 is vervangen.

Vermeldenswaardig is dat Christoffel Brants handelde op Rusland en tsaar Peter de Grote persoonlijk kende. (Vandaar de naam van het door Brants gestichte Van Brants Rushofje.) Kunsthistoricus Pieter Fischer beschrijft de attiek met beeldhouwwerk als 'een tsaar Peter-liturgie': de medaillons met bustes-en-reliëf zouden rechts de tsaar zijn afgebeeld als caesar en links zijn vriend Christoffel - al lijken de medaillons sterk op elkaar. De nimf links zou een allegorie op overwinning, faam en vrede zijn en verwijzing naar de overwinning van de tsaar in Poltava in 1709. De nimf rechts zou een allegorie op de welvaart en gezondheid zijn en een verwijzing naar het welzijn van het Russische volk dat de tsaar nastreefde. Toen Peter de Grote in 1716 Amsterdam bezocht, zou hij in het huis van Christoffel Brants hebben gelogeerd. Over het bezoek van de tsaar bestaat een aardige anekdote. Bij het onverwachte bezoek aan het huis stond een meid de marmeren gang te schrobben. Peter vroeg of hij er langs mocht, maar de meid antwoordde dat hij even moest wachten tot ze klaar was. Als Peter bekendmaakt dat hij de tsaar van Rusland is en er toch echt langs wil, zou de meid hebben gezegd: "Al was je de burgemeester van Amsterdam, nog kom je er niet langs." Hoe dan ook, de tsaar logeerde in het huis van Brants op 17 en 18 december 1716, slechts twee dagen dus, waarna de tsaar volgens de legende boos afreisde naar het huis van de Russische koopman Solowjow, Herengracht 527, vanwege een ruzie met Brants over de prijs van een poppenhuis (dat nu, omdat de tsaar het te duur vond, in het Rijksmuseum staat). Brants zou tegen de tsaar hebben gezegd dat hij het poppenhuis wél kon betalen.

Brants stichtte het naar hem genoemde Van Brants-Rushofje (Nieuwe Keizersgracht 28-44), één van de meest aanzienlijke hofjes van Amsterdam, maar maakte de opening daarvan niet meer mee: hij overleed in het bouwjaar 1732. In de regentenkamer van dit hofje bevinden zich twee schilderstukjes die mogelijk als bovendeurstukken uit het pand van Christoffel Brants afkomstig zijn. Ook de vroeg-18de-eeuwse stoelen met caesarkoppen komen vermoedelijk uit dit huis.

Gebruikte literatuur:

• Bewaard in het hart, een selectie van 63 Amsterdamse woon- en pakhuizen uit de periode van 1450 tot 1825 gekozen uit een totaal van 650 percelen die tijdens de eerste tien jaar van het gemeentelijk Bureau Monumentenzorg zijn gerestaureerd (1953-1963). Amsterdam, 1965: p. 96
• J.F.L. de Balbian Verster. 'Christoffel Brants (1664-1732) en het Van Brants Rus-Hofje'. Jaarboek Amstelodamum 26 (1929): p. 105-159
• Harry Donga. Christoffel van Brants en zijn hofje. De geschiedenis van het Van Brants Rus Hofje vanaf 1733. Hilversum, 2008
• Mireille Dosker en Nanette de Jong. 'Openheid in het gesloten bouwblok. Tuinhuizen aan de Heren- en Keizersgracht.' Jaarboek M&A 3 (2004): p. 25-33
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 73
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 517

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2307
Adres: Keizersgracht 317
Adressen: Keizersgracht 317 A B C
Inschrijvingsdatum: 05-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel onder rechte lijst met triglyfen; consoles en attiek (XVIIIa/plm 1725), met empire deurpartij; achtergevel met festoenen (1673) en gebeeldhouwde deuromlijsting (XVIIIa). Tuinhuis met gebeeldhouwde zandstenen gevel (XVIIIa).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]