Amsterdam Monumentenstad

Begijnhof 34

Huisnaam: Houten Huys
Adres: Begijnhof 34
Postcode: 1012WV
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Puntgevel
Bouwstijl: Gotiek
Bouwjaar: 1530±
Restauratie: 1887-1888 (A.C. Bleys), 1953-1957 (Zantkuijl/Tholens), 1979

(14 afbeeldingen)

Begijnhof 34

Oorspronkelijk heeft Amsterdam vol gestaan met houten huizen. Van deze houten huizen is praktisch niets overgebleven. Amsterdam heeft nog maar twee houten huizen: dit huis Begijnhof 34 (±1530) en Zeedijk 1 (±1560). Deze twee houten huizen behoren tot het latere type houten huis: ze zijn hoger en hebben stenen zijmuren.

Bij de restauratie in 1888 werd de gevel opnieuw beplankt. In 1956/57 werd de oude gotisch aandoende voorgevel gereconstrueerd. De plaats van de oorspronkelijke ingang werd aangegeven, hoog boven het grondniveau van het Begijnhof (het onderhuis ligt geheel bovengronds, zoals bij alle huizen van het Begijnhof het geval is: het grondniveau van het Begijnhof is lager dan die van de rest van de binnenstad). Het nog grotendeels gotische houtskelet werd gerestaureerd. In 1979 vond opnieuw een (kleine) restauratie plaats.

Er is altijd gedacht, op grond van de gotische vormen, dat het Houten Huys van direct na de grote stadsbrand van 1452 dateert. Uit dendrochronologisch onderzoek (houtonderzoek) in 2010 is echter gebleken dat het huis niet eerder is gebouwd dan 1528 of 1529. Daarmee is de afstand tot Zeedijk 1 een driekwart eeuw korter geworden. De oudste Amsterdamse huizen blijken door het recente bouwhistorisch onderzoek minder oud dan aanvankelijk werd gedacht. Een eerste conclusie luidt dat de enorme toename van handel en de grote bevolkingsgroei in het begin van de 16de eeuw tot een grote bouwactiviteit heeft geleid die tot uitdrukking kwam in de huizenbouw. Door de nieuwe datering is het Houten Huys niet meer het oudste woonhuis van Amsterdam. Het pand Warmoesstraat 90, dat veel ouder is dan de voorgevel doet vermoeden, is ouder.

Het loont de moeite Begijnhof 34 ook van binnen te bekijken. Het huis heeft namelijk een bijzonder fraai gotisch houtskelet. De sleutelstukken zijn versierd met het zogenaamde peerkraalmotief. In het Amsterdams Historisch Museum (vlak naast het Begijnhof) is een schaalmodel te zien van het houtskelet van Begijnhof 34. Van het huis is een beschilderde houten wand bekend met een laatgotische voorstelling van de Sacrale Jacht of Maria en de Eenhoorn (ontdekt tijdens de restauratie in 1957), die wordt gedateerd rond ca. 1500, maar die datering is door het houtonderzoek op losse schroeven komen te staan.

Overigens: ook ogenschijnlijk stenen huizen kunnen een houtskelet hebben. Tot ±1650 worden in Amsterdam huizen opgetrokken rond een houtskelet. De stenen gevels worden met ankers aan het houtskelet bevestigd. Het houtskelet bestaat uit een aantal op regelmatige afstand achter elkaar geplaatste jukken. Een juk is niets anders dan twee stijlen en een balk die met korbelen (schoren) stijf aan elkaar zijn bevestigd. Tussen de korbelen en balken bevinden zich de sleutelstukken. In het middeleeuwse stadshart bevinden zich achter diverse latere voorgevels middeleeuwse houtskeletten.

Gebruikte literatuur:

• Bewaard in het hart, een selectie van 63 Amsterdamse woon- en pakhuizen uit de periode van 1450 tot 1825 gekozen uit een totaal van 650 percelen die tijdens de eerste tien jaar van het gemeentelijk Bureau Monumentenzorg zijn gerestaureerd (1953-1963). Amsterdam, 1965: p. 16
• Ronald Glaudemans. ''Koopmansrenaissance' Het Amsterdamse woonhuisinterieur in de zestiende eeuw.' Bulletin KNOB 2007-4/5: p. 215-233
• Dick van der Horst en Martin Pruijs. 'Tot cieraet deser stede'. 20 monumenten in de historische kern van Amsterdam Open Monumentendag 1994, Amsterdam, 1994: p. 39
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 22
• David Mulder. K.P. Tholens (1882-1971). Moderne architectuur - traditionele vormen. Rotterdam: BONAS-reeks, 2011: p. 173
• Gabri van Tussenbroek. 'De datering van het Houten Huys op het Begijnhof. Nieuwe gegevens over het 'oudste huis' van Amsterdam.' Maandblad Amstelodamum 97-4, okt./dec. 2010: p. 150-153
• Gabri van Tussenbroek. Historisch hout in Amsterdamse monumenten. Dendrochronologie - houthandel - toepassing. Amsterdam: Publicatiereeks Amsterdamse Monumenten 3, 2012: p. 17
• Gabri van Tussenbroek. De houten eeuw van Amsterdam.. Amsterdam, 2023: p. 29
• Henk Zantkuijl. 'De middeleeuwse huizen op het Begijnhof'. De Lamp 78 (maart 1983): p. 1-8
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 30, 44, 58, 64, 83

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 371
Adres: Begijnhof 34
Adressen: Begijnhof 34
Inschrijvingsdatum: 02-04-1970
Redengevende omschrijving: Hoekhuis (XV B) aan uitstulping van het Begijnhof. Houten puntgevels op stenen voeten aan voor- en achterzijde, overgebouwd boven de bovenverdieping. Gothisch houtskelet. Schot met geschilderde voorstelling van Maria en de Eenhoorn uit de bouwtijd.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]