Sint Annenstraat 12 
De Vergulde Leeuw
Huisnaam: De Vergulde Leeuw
Adres: Sint Annenstraat 12
Oud adres: I375, wijk 4, klein nr. 24, kadaster G870, verponding 687
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl:
Vroege Renaissance
Bouwjaar: 1565, 1995
Eigendom: Stadsherstel 1994
Restauratie: 1995
(29 afbeeldingen)
Vóór 1564 De Gulden Trip, in 17de eeuw De Vergulde Leeuw, unieke zeldzame rolwerkgevel, C-voluten in stijl Hans Vredeman de Vries, bovenste deel top in 19de eeuw versoberd met rollagen en gereconstrueerd in 1995, driehoekig topfronton van werf, lelieankers, replica's van gevelstenen. Interieur: 16de-eeuws geschilderd plafond (op balken en planken) gevonden bij uitpellen, na restauratie in 1997 enkele planken teruggeplaatst.
In de Sint Annenstraat staat een architectuur-historisch gezien uiterst belangrijk woonhuis. In Sint Annenstraat 10 heeft een jaartalsteen 1565 gezeten. Uit onderzoek in het stadsarchief is gebleken dat dit pandje in 1565 is gebouwd, hetgeen het aannemelijk maakt dat ook Sint Annenstraat 12 in 1565 is gebouwd: de familie Stoffels komt in 1543 voor het eerst in de archieven voor, als bewoners van het hoekpand Warmoesstraat-Sint Annenstraat. Frans Stoffelsz. was kousenmaker, later handelaar in zijde kousen. In 1565 is de familie Stoffels een belangrijke koopliedenfamilie. In 1564 koopt Frans Stoffelzn. De Gulden Trip, Sint Annenstraat 12. Hij bezat op dat moment al Sint Annenstraat 10. Daarna heeft hij ze waarschijnlijk allebei gelijktijdig herbouwd, om daarna te verhuren. Waarschijnlijk vormden Sint Annenstraat 10 en 12 een tweeling. In het midden van de 17de eeuw wordt Sint Annenstraat 12 De Vergulde Leeuw genoemd. Het huis heet ook wel De Hollandse Tuin, omdat op de gevelsteen de leeuw is afgebeeld in een tuin.
Sint Annenstraat 12 is het enige nog bestaande voorbeeld van een woonhuis met een rolwerkgevel (of rolornamentengevel) in vroeg-renaissance, de stijl van Hans Vredeman de Vries, in Amsterdam. De toestand van de panden in de Sint Annenstraat was begin jaren negentig echter zeer slecht. Op 9 april 1993 werd het unieke huisje samen met zijn buren gedemonteerd, waarna de volledige restauratie begon. Maar voorafgaand aan de herbouw werden de panden onderzocht en opgegraven. Het gaat hier om het oudste stratenpatroon (14de eeuw); de Sint Annenstraat is één van de eerste stedelijke straten van de stad. Er zijn fraaie vondsten gedaan, o.a. een gebeeldhouwde Romeinse kop. Ook zijn enkele lagen plavuizenvloeren opgegraven, de oudste uit ±1380, van het oudste stenen huis van Amsterdam.
De herbouw door Stadsherstel Amsterdam NV was in 1995 voltooid. Vóór deze herbouw was de topgevel met C-voluten (rolornamenten) in de stijl van Hans Vredeman de Vries nog slechts gedeeltelijk aanwezig. Het bovenste deel van de topgevel was versoberd met een klokvorm onder rollagen. Het zolderraam was op een lelijke wijze naar beneden verlengd door een lijst heen. Er is gekozen voor een reconstructie van de 16de eeuwse topgevel en de 19de-eeuwse onderpui. De rolornamenten zijn aangevuld en het zolderraam is naar zijn oorspronkelijke omvang teruggebracht zodat de lijst niet langer doorbroken is. Het afsluitende driehoekig topfronton was afkomstig van de Monumentenwerf.
In het fries onder het zolderraam zitten aan beide uiteinden twee koppen, een mannen- en vrouwenkop, die naar elkaar kijken. Door de verlaging van het venster zal waarschijnlijk ter plaatse een jaartalsteen zijn verdwenen maar deze is niet teruggebracht. De rechterkop is origineel; de linker is door Geurt Brinkgreve opnieuw gehakt (het origineel werd tijdens de demontage gestolen). Het fries boven de puibalk heeft eveneens een mannen- en vrouwenkop en in het midden een gevelsteen met een voorstelling van een klimmende leeuw. Deze drie stenen zijn replica's van de oorspronkelijke die in ±1910 naar het Rijksmuseum zijn overgebracht. In totaal zijn er dus vijf (oorspronkelijk mogelijk zes) gevelstenen.
De demontage op 9 april 1993 leverde veel informatie op. Bij archeologische opgravingen werd een vloer aangetroffen van een huis uit ca. 1380, het oudste tot nu toe gevonden stenen huis in Amsterdam. Ook het gesloopte huis leverde een verrassing op. Er werden interessante en unieke schilderingen onder dikke lagen verf aangetroffen op de planken van het plafond. De plafondschilderingen hebben renaissance-ornamenten als arabesken. De reconstructie van het huis omvatte niet alleen de herbouw van de gevels, maar van het gehele huis. Het volledige houtskelet met zwanenhalskorbelen en sleutelstukken met renaissance-motief werd opnieuw gemaakt. De aangetroffen beschilderingen op de planken zijn gerestaureerd en teruggeplaatst.
Gebruikte literatuur:
- Marlin Burkunk. 'Toets en proef der loffelijker bouwkonst'. Stadsherstel op de Wallen en in de Haarlemmerbuurt. Open Monumentendag 1996, Amsterdam, 1996: p. 28
- I.H. van Eeghen. 'De oudste gevel van Amsterdam'. Maandblad Amstelodamum 55 (1968): p. 169-170
- R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 37
- Ronald Glaudemans. 'Korbelen en beslagwerk. Een nieuwe start voor bouwhistorisch onderzoek in Amsterdam.' Jaarboek M&A 1, 2002: p. 29-45
- Ronald Glaudemans. ''Koopmansrenaissance' Het Amsterdamse woonhuisinterieur in de zestiende eeuw.' Bulletin KNOB 2007-4/5: p. 215-233
- Nieuwsbrief 26. Amsterdam: Stadsherstel, 1994
- Nieuwsbrief 60. Amsterdam: Stadsherstel, 2006
- Theo Rouwhorst. 'Oog voor detail XXIV. Gevelankers'. Binnenstad 240 (juni 2010)
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 130
- 'Amsterdam gemeten'. De Lamp 97 (april 1986): p. 19
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 328861
Adres: Sint Annenstraat 12
Adressen: Sint Annenstraat 12
Inschrijvingsdatum: 23-10-1985
Redengevende omschrijving: Pand met uit- en ingezwenkte renaissancegevel (XVI B, gewijzigd). Zie K.B. 8 juni 1984, nr 9.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: maart 2023
