Amsterdam Monumentenstad

Amstel 284

Adres: Amstel 284
Oud adres: Z486, wijk 60, klein nr. 30, kadaster I2301, verponding 5831
Postcode: 1017AN
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1671, 4de kwart 18de eeuw
Opdrachtgever: Willem van Brederode (metselaar)
Restauratie: IJsbrand Kok 1970

(12 afbeeldingen)

Amstel 284

Dit woonhuis uit 1671 staat op de hoek van de Amstel en de Prinsengracht en is gebouwd door Willem van Brederode (1659-1710), landmeter-metselaar-steenkoper. Hij was afkomstig uit Langendijk en in 1668 als landmeter poorter van de stad geworden. In 1688 wordt hij ingeschreven als lid van het metselaarsgilde. Hij was niet alleen landmeter en metselaar, maar ook steenkoper. Bij de bouw van de Oosterkerk was Willem van Brederode de belangrijkste metselaar. In 1669 koopt hij bij de uitgifte drie erven aan de Amstel, nrs. 25 op de hoek van de Prinsengracht, nrs. 26 en 27 rechts daarvan. In 1670 weet hij nog de erven 28 en 29 te verwerven. Op dit grote terrein van 5 kavels, elk 21,25 voet breed en 104 voet diep, totaal 106,25 voet breed (30 m) en 104 voet (29,4 m) diep, een bijna vierkant bouwterrein, bouwde hij meerdere huizen. In 1671 waren Prinsengracht 1131 en Amstel 282 en 284 voltooid. Blijkens het cohier van 1674 ging hij op Amstel 282 wonen als steenkoper. Tegen zijn woonhuis lag een loodsje, waaruit blijkt dat hij zijn bedrijf direct naast zijn woonhuis had. Uit een contract tussen Willem van Brederode en Pieter de Keyser (de kleinzoon van Willem de Keyser) uit 1680 weten we dat hier een steenhouwerij was gevestigd en dat de beide steenhouwers compagnons waren. De steenhouwerij is blijkbaar in 1687 opgeheven want dan is Amstel 280 gebouwd, evenals Prinsengracht 1129. Willem van Brederode verhuisde toen naar Amstel 280. In 1709 werden tenslotte Prinsengracht 1125 en 1127 gebouwd. Bij de dood van Willem in 1710 huurde Herman Meijer het hoekhuis. Het is een goed bewaard gebleven 17de-eeuws woonhuis met inwendig een hoog 'voorhuis' met 'opkamer': een hoge ruimte direct achter de voordeur dat vaak als winkel of als bedrijfsruimte in gebruik was, een soort overgangsgebied tussen straat en privé. De voordeur is vrijwel op straatniveau, zonder stoep, wat er tevens op wijst dat dit woonhuis als winkel of bedrijf in gebruik was. Een winkelingang op een straathoek verzekert bovendien een goede toeloop. De houten onderpui met ingangspartij met kalf en snijraam is in de Lodewijk XVI-stijl en dateert uit het einde van de 18de eeuw. Mogelijk betreft het een verbouwing in opdracht van de toenmalige bewoner Hermanus Brederode die in 1782 stierf.

Zoals wel vaker bij hoekhuizen is er ook een ingang aan de zijgevel, hetgeen wijst op een apart bewoond achtergedeelte. Volgens Isabelle van Eeghen had het door Willem van Brederode gebouwde hoekcomplex vijf ingangen en werd het dus zo profijtelijk mogelijk verhuurd: Amstel 284, de achterwoning daarvan op de Prinsengracht, en de huidige panden Prinsengracht 1125, 1127 en 1129. De voordeur op de Prinsengracht van het huidige hoekpand wordt bereikt via een natuurstenen trap, omdat de begane grond-verdieping apart werd bewoond. De stoep is zelfs niet hoog genoeg: het hoogteverschil wordt overbrugd met een houten trapje. Aan die hoge stoep bevindt zich een klein pothuisje en verderop bevindt zich aan de zijgevel een groter pothuis. Pothuizen zijn uitbreidingen van de woningen (meestal het souterrain) in de openbare ruimte en komen veel voor bij hoekhuizen, omdat dergelijke gebouwen een binnenplaats ontberen.

De stoep aan de zijgevel is om één bijzondere reden zeer het vermelden waard: meestal hebben stoepen een 18de- of 19de-eeuwse stoephek, maar deze stoep heeft nog het originele 17de-eeuwse stoephek. De vormgeving van de iele balusters bekroond door bollen doet denken aan de gemeentelijke brughekken die, alhoewel 18de-eeuws, zijn afgeleid van de 17de-eeuwse particuliere stoephekken. Merk op dat op de stoeptreden zelf geen balustraden staan. Een vergelijkbaar 17de-eeuws stoephek treffen we aan bij Leidsegracht 8. Aan de zijgevel zien we verder nog twee oeils-de-boeuf's en een gevelsteen met het jaartal 1769, maar deze zijn ingebracht bij de restauratie door IJsbrand Kok van Elandsstraat 71 (vóór de restauratie waren er vierkante raampjes).

In het interieur treffen we behalve het voorhuis met opkamer een antieke keuken aan, maar dat is een reconstructie.

Gebruikte literatuur:

• I.H. v.E. 'De restauratie van Amstel 284. Het huis van Willem van Brederoe, landmeter-metselaar-steenkoper'. Maandblad Amstelodamum 58 (1971): p. 66-70
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 112
• Theo Rouwhorst. 'Oog voor detail. Houten onderpuien I.' Binnenstad 220 (feb. 2007)

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 252
Adres: Amstel 284
Adressen: Amstel 284
Inschrijvingsdatum: 26-03-1970
Redengevende omschrijving: Hoekhuis (XVIId) onder omlopend schilddak en -daklijst. Houten pui. Zijstoep met leuning waarin drie ronde balusters, alles uit de bouwtijd. Pothuis. Mechanisch torenuurwerk, De Klok.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]