Amsterdam Monumentenstad

Reguliersgracht 63

Adres: Reguliersgracht 63
Oud adres: Z708, wijk 59, klein nr. 32, kadaster I1505, verponding 5260
Postcode: 1017LL
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1882
Architect: Isaac Gosschalk
Opdrachtgever: Zeeger Deenik
Restauratie: 2001/03

(14 afbeeldingen)

Reguliersgracht 63

De timmerman-aannemer Zeeger Deenik was sinds 1820 aan de Reguliersgracht gevestigd. In 1879 werd een nieuwe werkplaats met woning aan de Reguliersgracht 57-59 ontworpen door Isaac Gosschalk (1838-1907), waarvan de vormgeving met name geïnspireerd was op Duitse middeleeuwse voorbeelden. Dezelfde gerenommeerde en invloedrijke architect tekende drie jaar later voor de verbouwing van Reguliersgracht 63 tot het privé-kantoor annex woonhuis van de directeur. Daarbij werd gebruik gemaakt van de bestaande, nog 17de-eeuwse fundering en bouwmuren. Ook de opzet van voorhuis, binnenplaatsje met verbindend tussenstuk en klein achterhuis was als vanouds, alleen verplaatste de architect het gangetje van de noordzijde naar de zuidzijde van het perceel, wellicht om meer licht te vangen via de aangrenzende binnenplaats van Reguliersgracht 61. Het oorspronkelijke woonhuis had een souterrain, maar Gosschalk koos voor een gelijkstraatse onderverdieping zoals gebruikelijk was in het laatste kwart van de 19de eeuw.

De voorgevel valt op door gevarieerd materiaalgebruik, fantasierijke gevelindeling en sierrijke details. Daarmee is de façade een goed voorbeeld van de historische veelzijdigheid die veel van de bouwkunst uit de tweede helft van de 19de eeuw karakteriseert. Zo zijn bijvoorbeeld invloeden te onderkennen uit de houtbouw, van de Engelse Queen Anne (al dan niet in Revival-vorm) en de Hollandse renaissance. Op de eerste twee bouwlagen overheerst de combinatie van natuursteen met baksteen. De verdieping daarboven is merendeels opgetrokken in baksteen met zwaar uitkragend metselwerk aan weerszijden. In de bovenste verdiepingen wordt baksteen gecombineerd met hout. Opmerkelijk is de oorspronkelijke kleurstelling van de raamkozijnen: donkerbruin aan de voorzijde, aan de dagkant komen felle kleuren rood en blauwgroen voor. De façade wordt behalve door gevarieerd materiaalgebruik en fantasierijke indeling, ook gekarakteriseerd door sierlijke details. Zoals Vredeman de Vries-achtig snijwerk rond de brievenbus, een door het traliewerk slingerende klimplant, koppen op de sluitstenen en consoles en siermetselwerk in de boogtrommels. De overgang naar de derde, licht overstekende verdieping is rijk versierd met houtsnijwerk, zoals panelen en gedraaide koorden. Onder de erkerruiten zijn cartouches te vinden met sierlijk gesneden letters ‘ANNO’ en cijfers ‘1882’, het brede middendeel bestaat uit een gesloten balustrade. De puntgevel is versierd met elementen ontleend aan de houtbouw, zoals windveren, het houten beschot in de top en de bekronende makelaar. Bij een vernieuwing omstreeks 1972 verdwenen onder andere het snijwerk op de windveren, het in sierpatronen gemetselde baksteenwerk en de beide driepassen ter weerszijden van het venster.

Tijdens de restauratie van het interieur in 2001/03, door de nieuwe bewoner Rescura in opdracht van eigenaar Stadsherstel, bleek onder de latere overschilderingen een zeldzaam en uitzonderlijk gaaf 19de-eeuws interieur schuil te gaan. Dit interieur is in de oorspronkelijke toestand hersteld. Ter hoogte van de binnenplaats bevindt zich de aardige spiltrap die alle woonverdiepingen ontsluit. Hoe bijzonder het 19de-eeuwse interieur is, het ambachtelijke en artistieke visitekaartje van Gosschalk en Deenik, wordt met name duidelijk op de 1ste en 2de verdieping. Op de 1ste verdieping bleef de oorspronkelijke interieurafwerking in vrij gave staat bewaard, ondanks dat hier later een onverdeelde ruimte is gemaakt. Deze ruimte, zo bleek tijdens de restauratiewerkzaamheden, was ontworpen als een ‘eiken kamer’. Al het houtwerk was beschilderd in een eikenimitatie: vloerdelen, lambrisering, muurstijlen, plafondbalken en schoorsteen. De velden van de muurstijlen worden opgesierd door palmetsjablonen. De schoorsteenboezem van zowel voor- als achterkamer is voorzien van een spiegel gevat tussen pilastertjes. Het schoorsteenstuk daarboven bevat een waterlandschap met vogels. De oorspronkelijke afwerking van de balkvakken bestaat uit een sjabloonbeschildering met sterk gestileerde vroeg-renaissancedecoraties. De balk ter hoogte van de voormalige overgang van voor- naar achterkamer wordt aan beide uiteinden ondersteund door houten consoles in de vorm van telkens twee gehurkte mannen, die mogelijk ambachtslieden voorstellen.

In de voorkamer van de 2de verdieping vormen de lambrisering, schoorsteen, plafond, ingebouwde zitbank voor het raam, schuifdeuren en omtimmering van de kast- en gangdeuren een waardevol ensemble. De schouw heeft gedrongen zuilen versierd met ranken die doen denken aan de Amsterdamse lantaarnpaal die toen net in het straatbeeld was verschenen. In de schouwbalk zijn de initialen van de bouwheer verwerkt, alsmede het jaartal van voltooiing, 1883. De mantel wordt bekroond door de spreuk ‘Effen is slecht treffen’, het is moeilijk om het iedereen naar de zin te maken. De hoekpanelen van het in vakken onderverdeelde houten plafond zijn gevuld met houtsnijwerk van gereedschap dat de werkterreinen van verschillende kunstenaars en ambachtslieden verbeeldt, zoals de schilderkunst en beeldhouwkunst. Uiteraard ontbreekt de bouwkunst niet, met traceerpasser, winkelhaak, gradenboog, Ionisch kapiteel en zelfs een ontwerptekening. Andere plafondvakken zijn gevuld met fraaie schilderingen van rijke bloemen- en rankenslingers, renaissanceachtige kopjes of met houtsnijwerk. De schuifdeuren naar de achterkamer bevatten geëtst glas waarin portretten van Hendrick de Keyser en Jacob van Campen zijn ingelijst. Met deze verwijzingen naar vooraanstaande 17de-eeuwse architecten, schilders en andere vaklieden lijkt de bouwheer zich in een lange traditie te willen plaatsen.

Gebruikte literatuur:

• 'Reguliersgracht 63.' Nieuwsbrief 53, Stadsherstel Amsterdam NV, 2003, met o.a. bijdragen van Wilfred van Leeuwen over Gosschalk en de beide huizen aan de Reguliersgracht en van Jos Smit over Reguliersgracht 63
• Wilfred van Leeuwen. 'Opdrachtgevers en bouwondernemers', in: Barbara Laan, Eloy Koldeweij en Coert Peter Krabbe. Wonen in een monumentaal huis. Amsterdam 2012: p. 104-125
• Jos Smit. 'Zeeger Deenik en Zoon, een timmermansaffaire aan het einde van de negentiende eeuw', in: Amsterdam maakt geschiedenis, Amsterdam: BMA 2004: p. 176-211
• Website van Bureau Monumenten & Archeologie
• Historische interieurs Amsterdam

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10363
Functie: Woonhuis
Architect: Gosschalk, I.
Jaartal: 1879?
Bouwstijl: Gevel in originele middeleeuwse trant

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4898
Adres: Reguliersgracht 63
Adressen: Reguliersgracht 63
Inschrijvingsdatum: 16-09-1980
Redengevende omschrijving: Door I.Gosschalk gebouwd huis (XIXc/d) met zeer originele gevel in middeleeuwse trant (overkragingen, topgevel met windveren) maar met neo-renaissance details; opmerkelijke oorspronkelijk waarschijnlijk open loggia op de 3e verdieping, van de gangbare afwijkende kleuren.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]