Amsterdam Monumentenstad

Egelantiersstraat 24 (vroeger 36) met links daarvan het oude ingangspoortje

Naam: Claes Claesz.hofje
Adres: Egelantiersstraat 36-50
Egelantiersstraat 24-50 (nieuw adres)
Oud adres: 36: NN227, wijk 46, klein nr. 18, kadaster D4509, verponding 3773
Gebouwtype: Hofje
Geveltype: Klokgevel
Bouwjaar: 1626, 1899
Eigendom: Stichting Claes Claesz. Hofje
Restauratie: 1968/73

(28 afbeeldingen)

Egelantiersstraat 24 (vroeger 36) met links daarvan het oude ingangspoortje

Dit hofje bestaat eigenlijk pas sinds 1973. Het is een nieuw samengesteld complex bestaande uit twee samengevoegde hofjes: het Anslohofje uit 1626 (Egelantiersstraat 24-50, toegankelijk via een poortje links van Egelantiersstraat 24, nu bij het huis getrokken), het verdwenen Zwaardvegershofje uit 1738 (dat toegankelijk was via een poortje naast Tuinstraat 35-41) en een tweetal inpandige huizen (toegankelijk via een gang door Egelantiersstraat 20). De huidige toegangen bevinden zich in de Eerste Egelantiersdwarsstraat en in de Egelantiersstraat.

• Het Protestantse Anslohofje is door Claes Claesz. Anslo gesticht in 1626. Volgens de legende was hij in 1555 geboren in Anslo, het tegenwoordige Oslo in Noorwegen, en had hij zich in 1580 in Amsterdam gevestigd. Volgens mej. Van Eeghen was hij echter een Amsterdammer van geboorte. In 1582 trouwde hij met de Amsterdamse Giert Jans. Claes Claesz. Anslo was doopsgezind lakenkoopman en woonde aan de westzijde van de Nieuwendijk in Het Vergulde Schild (zijn buurman was de katholiek Jan Jansz. Oly van het Sint Andrieshofje). Tijdens zijn leven (al vanaf 1615 of 1616) bezat hij in de Egelantiersstraat een binnenterrein met een paar huisjes waar hij arme lieden voor niets liet wonen. In 1632 stierf Claes Claesz., waarna volgens de bepalingen van het testament van 1626 de huisjes een hofje werden, voor “vrouwen niet jonger dan 60 jaar (...) van een eerlijk onbesproken gedrag en vredelievend humeur”. In 1822 werden de huisjes 1ste Egelantiersdwarsstraat 44 t/m 50 gebouwd, met een blinde muur aan de straatzijde. In 1834 werden de oude huisjes uit 1615 of 1616 vervangen door nieuwe. In 1880 werden de huisjes aan de noordzijde van het hofje gebouwd (de huidige nummers 44a en 44b), waardoor het aantal huisjes op 9 kwam (voor 18 bewoners). De kop van de vleugel uit 1834 met het toegangspoortje aan de Egelantiersstraat werd in 1899/1900 vervangen door een nieuw poortgebouw. Het hofje stond na 1945 leeg en werd in 1951 opgeheven.

• Het Evangelisch Lutherse Zwaardvegershofje werd in 1738 door Gerrit van Loenen en zijn vrouw Annetje Abrahams nagelaten aan de lutherse diakonie. De vier huisjes (met zes woninkjes) waren inpandige pandjes aan de vroegere Zwaardvegersgang (tussen Tuinstraat 35 en 41 waar een eenvoudig houten poortje stond). Het hofje is in 1884 herbouwd en in 1909 opgeheven en samen met het Konijnenhofje verplaatst naar Staringplein 9 (Evangelisch Luthers Diaconiehof of Lutherhof). In ±1925 werd wat er resteerde van het hofje gesloopt.

Het Anslohofje was in de jaren zestig ernstig vervallen en zou zeker zijn gesloopt voor nieuwbouw, als de Stichting Diogenes zich er niet over had ontfermd. De restauratie is aanvankelijk door de gemeente flink tegengewerkt, omdat er grootscheepse sloopplannen voor de Jordaan bestonden. Het is allemaal begonnen met de restauratie van het Huis met de schrijvende hand, Egelantiersstraat 52 (het huis, gebouwd vóór 1618, waar na 1630 schoolmeester Hendrick Theunis Wient woonde die de gevelsteen heeft laten aanbrengen). Toen de actieve monumentenzorger Geurt Brinkgreve van de Stichting Diognes in dit huis via een achterraam naar buiten keek, 'herontdekte' hij het onbewoonde en overwoekerde hofje. Na talrijke obstakels kon de in 1965 opgerichte stichting Claes Claeszn Hofje beginnen aan de restauratie van het Anslohofje. Het als 'lelijk' ervaren eind-19de-eeuwse poortgebouw Egelantiersstraat 24 is toen gesloopt; daarna is de situatie van vóór 1899 gereconstrueerd met hergebruik van voluten en fronton van elders. De gevelsteen (gekopieerd in 1900) toont het familiewapen van Claes Claeszoon Anslo. De reconstructie van de oorspronkelijke toestand, wat tegenwoordig niet meer zo snel zal gebeuren, was gebaseerd op een tekening van het poortgebouw uit het Gemeentearchief. Het ontwerp is van architect Gerard Prins. Op 3 oktober 1969 kon het gerestaureerde hofje door wethouder Polak worden geopend.

De twee rijen huisjes van het voormalige Anslohofje uit de 19de eeuw staan evenwijdig aan de 1ste Egelantiersdwarsstraat (waar een blinde muur staat). Op de binnenplaats tussen de twee rijen huisjes staat een fraaie secretenwand (toiletten) met een van het restauratieatelier Uilenburg afkomstig fonteintje met een leeuwenkop. Ook het (katholieke!) heiligenbeeld bovenop de voormalige toiletten is van elders afkomstig. Achter de secretenwand is nu een elektriciteitshuisje weggewerkt.

Niet alleen het hofje zelf werd gerestaureerd, maar ook de randbebouwing daaromheen in de Egelantiersstraat (18, 20, 24, 52 en 54), de 1ste Egelantiersdwarsstraat (1 en 3) en de Tuinstraat (39-41, 43, 45, 47-49), de gehele kop van het bouwblok dus. Rechts van het poortgebouw werden op de klokgevel voluten en een driehoekig fronton van elders teruggeplaatst. De panden in de Tuinstraat werden in traditionele stijl herbouwd (met aan de achterzijde een houten traptoren). De halsgevel bekroning van Tuinstraat 45 stond oorspronkelijk op Zeedijk 11 en was door Geurt Brinkgreve op een werf in Zierikzee teruggevonden. Naast 1ste Egelantiersdwarsstraat 3 werd een nieuwe toegang, een overbouwde gang, naar de binnenterreinen gemaakt. De restauratie van het bouwblok van de twee voormalige hofjes heeft er mede toe bijgedragen dat de plannen voor de sloop van de hele buurt niet zijn doorgegaan. Het nieuwe Claes Claeszoonhofje is een interessant binnengebied geworden van aaneengeschakelde binnenplaatsjes. Tegenwoordig wonen er in het Claes Claeszoonhofje voornamelijk studenten, maar ook enkele bejaarden uit de buurt.

Gebruikte literatuur:

• H.W. Alings. Amsterdamse Hofjes. Amsterdam 1965: p. 32-33 en 125-126.
• Geurt Brinkgreve. 'Het Claes Claesz. Hofje.' De Lamp nr. 8 (maart 1969)
• Geurt Brinkgreve. 'Het Claes Claesz. Hofje als rehabilitatie project.' De Lamp nr. 26 (dec. 1973)
• I.H. van Eeghen. 'De restauratie van het voormalige Anslohofje.' Maandblad Amstelodamum 56 (1969): p. 199-205
• Olga van den Klooster en Michel Bakker. Het Nieuwe Werck. De Jordaan: ‘aan de voet van de oude Wester…. Amsterdam 1997 (Open Monumentendag): p. 69-72
• Gerard Prins. 'Het hofje als architectenopgave.' De Lamp nr. 26 (dec. 1973)
• Martin Pruijs. 'Een eindeloos verlangen naar het oude.' In: Vincent van Rossem (red.). Amsterdam maakt Geschiedenis. Amsterdam, 2004: p. 79-103
• Theo Rouwhorst. Bewaard voor Amsterdam. Historische geveltoppen herplaatst 1945-2015. Amsterdam, 2016: p. 85, 96
• Stichting Claes Claesz. Hofje 30 jaar, een voorbeeld van stadsvernieuwing. Amsterdam 1995 (Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad)
• Tom Weerheijm, Robert Lopes Cardozo en Pieter van der Zwan. Hofjes in Amsterdam. Amsterdam 1979: p. 36-40

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1014
Adres: Egelantiersstraat 24-50
Adressen: Egelantiersstraat 28 A B;Egelantiersstraat 30 1,2,H;Egelantiersstraat 32 1,2,H;Egelantiersstraat 34 1,2,H;Egelantiersstraat 36 1,2,H;Egelantiersstraat 44 1,H;Egelantiersstraat 46 1;Egelantiersstraat 48 1,2,H
Inschrijvingsdatum: 22-04-1970
Redengevende omschrijving: Anslo's Hofje. Twee rijen woningen met verdieping (18e eeuw).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]