Keizersgracht 268 
Huis met de Ketting
Huisnaam: Huis met de Ketting
Adres: Keizersgracht 268
Oud adres: KK364, wijk 38, klein nr. 528, kadaster E3469, verponding 1174
Postcode: 1016EV
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 17de eeuw, 19de eeuw, 2002
(12 afbeeldingen)
17de-eeuws pand met 19de-eeuwse lijstgevel stortte in 1998 in en werd in 2002 herbouwd (na een raadsmotie moest Bureau Monumentenzorg aan deze herbouw meewerken). Al in de 17de eeuw stond dit huis bekend als het Huis met de Ketting vanwege een opgehangen ketting als huisteken.
De geschiedenis van het Huis met de Gouden Ketting zit vol legenden, waarvan de gouden ketting er nog maar één is. Het verhaal luidt dat een koopman na een jarenlange reis terugkeerde en zijn vrouw een gouden ketting schonk. Omdat zij deze niet kon waarderen, wierp de koopman hem uit het raam. De ketting bleef echter aan een lange spijker hangen. Een ander legende vertelt over een dienstmeid die een aanslag op haar mevrouw verijdelde en als dank een gouden ketting kreeg, maar deze niet accepteerde: de ketting werd vervolgens aan de gevel gehangen. Het ware verhaal is waarschijnlijk dat de lakenkoopman Eliseas Haerel, die in 1615 vanuit Aken met vrouw en acht kinderen naar Amsterdam was gevlucht, in 1620 het kavel kocht en er een huis op liet bouwen. Toen na enige tijd zijn bezittingen in Amsterdam arriveerden en een pak laken dat met een ijzeren ketting op de kar was vastgesjord nog intact bleek, was de koopman zo blij dat hij een stuk van de ketting liet vergulden en als gevelteken aan het pand hing. In 1643 werd voor het eerst in de archieven melding gemaakt van het Huis met de Gouden Ketting. Het pand stond in de 18de eeuw bekend als een spookhuis: voorbijgangers hoorden er wonderlijk gestommel. Volgens sommigen ging het om de geest van de ongelukkige weduwe van Rauws, directeur-generaal van de Stadsgebouwen. Rauws was op 11 mei 1772 omgekomen bij de grote brand in de Schouwburg op de Keizersgracht (tegenwoordig Hotel Blakes), waarna zijn verdrietige vrouw zich had opgehangen.
Aan de lange reeks wonderlijke verhalen kan de mysterieuze instorting op woensdagmorgen 11 februari 1998 nog worden toegevoegd. De teloorgang van Keizersgracht 268 en 270 begon in 1971 toen in deze panden een hotel werd gevestigd: de panden werden daartoe samengevoegd. Er ontstond een brandgevaarlijke situatie doordat er vele kleine kamertjes in werden getimmerd. Op last van de brandweer moest het hotel in 1995 de deuren sluiten. Vrijwel meteen namen krakers bezit van de panden. Het ging van kwaad tot erger, want de gewone krakers werden al spoedig 'ontruimd' door criminele types die van de panden een waar Fort van Sjako maakten. Er vonden illegale handeltjes plaats en de panden werden gestript van alle waardevolle interieurelementen die op de bouwmaterialenmarkt werden verkocht. Zelfs het lood van de dakbekleding verdween. Na ruim een jaar waren de panden volledig vernield. Klachten van buurtbewoners, die veel last van hun asociale buren hadden, leidden niet tot ingrijpen. Dat gebeurde pas na een brandstichting waardoor een deel van nummer 270 in de as werd gelegd. Beide panden werden eind 1996 op last van de burgemeester dichtgemetseld. De instorting in 1998 zorgde voor grote ophef in de stad. Hoe kon dat gebeuren? Er werd een onderzoek ingesteld naar de oorzaak van de instorting. Op 12 maart 1998 kwamen de resultaten van het door Bouw- en Woningtoezicht en het Bureau Monumentenzorg uitgevoerde onderzoek beschikbaar. De oorzaak was volgens dit onderzoek een niet deugdelijke fundering. De fundering was zo slecht dat het pand overeind bleef doordat één van de bouwmuren steun vond op een betonnen vloer uit het begin van de 20ste eeuw. "De vloer is op deze manier in de loop van jaren ongemerkt onderdeel gaan uitmaken van de hoofddraagconstructie van het gebouw", aldus het onderzoeksrapport. Afvalpuin, dat gestort was in de ruimte tussen de bouwmuren van de panden, veroorzaakte een extra horizontale belasting op de bouwmuur. De sloop van de keldervloer samen met het ontgraven van de kelder ten behoeve van de nieuwe vloer heeft vervolgens de instorting veroorzaakt. De herbouw van de panden was het volgende probleem. Moesten de panden worden herbouwd of kon er iets totaal nieuws verrijzen? De Rijksdienst voor de Monumentenzorg wilde de panden meteen afvoeren van het register. Immers, na de herbouw zou er geen sprake meer zijn van monumenten in de zin van de Monumentenwet, omdat monumentale waarden niet meer aanwezig zouden zijn. De gemeentelijk monumentenzorgers waren het daarmee niet eens, omdat dat de nieuwe eigenaar vrij spel zou geven, mogelijk met slechte gevolgen voor het stadsbeeld: de verder gave gevelwand van de Keizersgracht zou dan op een verkeerde wijze worden aangeheeld. Na raadsvragen werd Bureau Monumentenzorg opgedragen mee te werken aan de herbouw van de panden, die uiteindelijk in 2002 plaatsvond.
Gebruikte literatuur:
- Hendrik Battjes. 'Keizersgracht 268-270. Een monumentale blunder'. Binnenstad 201 (sept. 2003)
- Geurt Brinkgreve. 'Instorting van Keizersgracht 268'. Binnenstad 169 (maart 1998)
- Geurt Brinkgreve. 'Na de instorting. Keizersgracht 268'. Binnenstad 170 (mei 1998)
- Walther Schoonenberg. 'Keizersgracht 268-270. Gouden Ketting opnieuw aangebracht.' Binnenstad 201 (sept. 2003)
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2556
Adres: Keizersgracht 268
Adressen: Keizersgracht 268
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel (XVIII) onder rechte lijst met consoles (XIX).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2022