Keizersgracht 384 
R.C. Oude Armenkantoor
Naam: R.C. Oude Armenkantoor
Adres: Keizersgracht 384
Oud adres: KK453, wijk 35, klein nr. 569, kadaster E3372, verponding 29
Postcode: 1016GB
Gebouwtype: Cultuur
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1637, 1772-1773
Architect: Jacob van Campen (1637)
(30 afbeeldingen)
Poortje ontworpen door Jacob van Campen enige overblijfsel van de Schouwburg, afgebrand op 11 mei 1772. Huidige gebouw is het R.C. Oude Armenkantoor uit 1773 met een sobere gevel met rechte trigliefenlijst met dakkapel. Daarachter bevindt zich nog een pleintje. Het Armenkantoor is in 2001 verhuisd naar het Liefde is het Fondamenthofje. Interieur: Regentenkamer met marmeren schouw en stucplafond (inventaris waaronder schilderstukken niet meer op locatie aanwezig), achterpleintje met daarachter de voormalige bakkerij met ovens.
Het poortje ontworpen door Jacob van Campen (1596-1657) is het enige overblijfsel van de schouwburg die zich hier aan een voorplein achter de poort bevond. Het poortje verwijst met zijn drie bogen naar de Romeinse triomfboog. Op het poortje is een toepasselijk gedicht van Joost van den Vondel aangebracht: "De weereld is een speeltoneel. Elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel." Achter het poortje aan een pleintje stond de eerste stenen schouwburg van Amsterdam. De opening op Tweede Kerstdag 1637 met de uitvoering van Vondels Gijsbrecht van Amstel, speciaal daarvoor geschreven, ging vanwege een protest van de predikanten niet door. De opening werd uitgesteld tot 3 januari 1638. Het theater was bijna de gehele 17de eeuw de enige openbare schouwburg in het land en als zodanig een brandpunt van cultureel leven.
Het poortje is een goed voorbeeld van het strenge classicisme van Jacob van Campen. De Ionische kapitelen hebben de typerende gespleten voluten die we ook zien bij andere bouwwerken van deze grondlegger van het Hollands Classicisme. De schouwburg zelf kennen we alleen van oude afbeeldingen. Het was ontworpen als een klassiek Romeins theater, naar de beschrijving van Vitruvius. Het interieur bestond uit een houten betimmering met kolossale Corinthische pilasters, het eerste voorbeeld daarvan in Amsterdam. De achterwand van het toneel had wel iets weg van het beroemde Teatro Olimpico in Vicenza van Vincenzo Scamozzi (1548-1616), de 16de-eeuwse Italiaanse bouwmeester die een belangrijke inspiratiebron was voor Jacob van Campen.
De schouwburg, die voornamelijk van hout was, brandde af op 11 mei 1772, één van de grootste rampen die Amsterdam trof. Het huidige gebouw is gebouwd voor het R.C. Oude Armenkantoor en heeft een sobere gevel met rechte trigliefenlijst met dakkapel uit 1773. Daarachter bevindt zich nog een pleintje. In de achtergevel is een Dorisch poortje aangebracht. Daar tegenover bevindt zich sinds 1787 de bakkerij van het Armenkantoor. Een origineel nog bestaand onderdeel hiervan betreft de bakkersovens. Hier werden de broden gebakken die aan de armen werden uitgedeeld. De inventaris van de regentenkamer op de verdieping is niet meer aanwezig. Daaronder bevonden zich een een fraai boezemstuk van Jacob de Wit uit 1754, getiteld 'Het penningske van de weduwe' en voorstellende de Vrijgevigheid. Op de collectebus rechtsonder staat: Bedenkt den armen. Ook niet meer op de oorspronkelijke locatie zijn twee bovendeurstukken van de hand van Jacobus Buys uit 1775 (gesigneerd en gedateerd), voorstellende Liefde, Hoop en Geloof. Het Armenkantoor verhuisde in 2001 naar het Liefde is het Fondamenthofje, waarna dit gebouw het Hotel The Dylan werd.
Gebruikte literatuur:
- D.K. 'Een tooneel-gedenkdag.' Maandblad Amstelodamum 4 (1917): p. 67-68.
- H.B. 'De Amsterdamsche Schouwburg.' Maandblad Amstelodamum 7 (1920): p. 57-60
- Onno Boers. 'Een geautoriseerde verminking: Schouwburgpoortje.' Binnenstad 232 (jan. 2009)
- I.H. v. E. 'De restauratie van het R.C. Oude-Armenkantoor (Keizersgracht 384)'. Maandblad Amstelodamum 62 (1975): p. 50-55
- Guus van den Hout en Robert Schillemans. Putti en Cherubijntjes. Het religieuze werk van Jacob de Wit (1695-1754). Amsterdam 1995
- Koen Ottenheym (red.) Jacob van Campen. Het klassieke ideaal in de Gouden Eeuw Amsterdam, 1995: p. 169-172
- Gerrit Vermeer. 'Jacob van Campen en zijn kapitelen.' Binnenstad 246 (mei 2011): p. 39-41
- Jurgen Vis. Liefde het fundament. 400 jaar Roomsch Catholijk Oude Armen Kantoor in Amsterdam. Amsterdam, 2008
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2587
Adres: Keizersgracht 384
Adressen: Keizersgracht 384
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: a) Voormalige Schouwburgpoort (1165): zandstenen poort met drie doorgangen en fronton. b) Rooms Katholiek Armenkantoor, gelegen aan een voorplein achter deze poort: gevel onder triglyfenlijst met dakkapel (1773); snijraam met lantaren.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2022