Amsterdam Monumentenstad

Nieuwe Waalse Kerk, Keizersgracht 676

Naam: Nieuwe Waalse Kerk
Adres: Keizersgracht 676
Oud adres: AA20, wijk 58, klein nr. 714, kadaster I1525, verponding 4503
Postcode: 1017ET
Gebouwtype: Kerk
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1862
Architect: A.N. Godefroy

(4 afbeeldingen)

Nieuwe Waalse Kerk, Keizersgracht 676

Aanvankelijk kerkte de Waalse gemeente, waaronder veel Hugenoten, in de Waalse Kerk aan de Oudezijds Achterburgwal. In 1719 opende de Waalse gemeente een tweede kerk, de Nieuwe Waalse Kerk of 'Petite Eglise' genoemd, in een oude klokkengieterij aan het Molenpad 15-17. De Waalse Kerk aan de Achterburgwal werd vanaf dat moment de Oude Waalse Kerk genoemd. Tegen het einde van de 18de eeuw was deze kerk te klein geworden. Vanaf 1808 werd ook (een deel van) het Walenweeshuis (beter bekend als Maison Descartes) aan de Vijzelgracht door de Waalse gemeente voor kerkdiensten gebruikt.

In 1841 kocht de Waalse gemeente een uit 1671 stammend grachtenpand aan Keizersgracht 676, ontworpen door Adriaan Dortsman (dezelfde architect die het Walenweeshuis ontwierp), met de bedoeling het af te breken en te vervangen met een nieuw kerkgebouw. Het duurde echter tot 1854 voordat de bouw van de kerk op deze locatie begon. In 1856 was de eerste kerkdienst in de Nieuwe Waalse Kerk.

De architect was Abraham Nicolaas Godefroy (1822-1899). Hij ontwierp een kerkgebouw in een eclectische stijl. De hoofdopzet heeft nog een classicistische opbouw, horizontaal opgedeeld in een laag basement, in rustica, een gevel en een top. De onderdelen zijn sterk geleed door waterlijsten. Ook verticaal is de gevel geleed, door lisenen. De gevel zou echter neo-romaans genoemd kunnen worden door het gebruik van elementen uit de romaanse architectuur, een zeldzaamheid in Amsterdam. De kerk is ook daardoor een opvallende verschijning in de gevelwand van de Keizersgracht tussen Vijzelstraat en Amstel.

De kerk werd oorspronkelijk verlicht door middel van gasluchters, een destijds nieuw verlichtingssysteem dat het mogelijk maakte om alle lampen tegelijkertijd aan te steken.

Tijdens een brand in 1861 stortte de kap in en werd het originele interieur grotendeels vernietigd. De gietijzeren stoeltjes hebben de brand overleefd en zijn nog in gebruik. De kerk is door dezelfde architect, A.N. Godefroy, hersteld. De preekstoel en de galerij erboven zijn van latere datum (circa 1910) en worden aan De Basel toegeschreven.

Het gebouw is sinds 1989 in gebruik als kunstcentrum Artemis. De gebruikers hebben de kerk en het karakter zoveel mogelijk behouden. In de verschillende studio's (in de kerk is een extra verdieping ingebouwd) worden onder meer dans- en muzieklessen gegeven. Verder worden er exposities, theatervoorstellingen en concerten gehouden.

MIP-nummer: 11775
Functie: Kerk
Architect: Godefroy, A.N.
Jaartal: 1854-1856
Bouwstijl: Zeer sober eclectische bouw

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518336
Adres: Keizersgracht 676
Adressen: Keizersgracht 676
Inschrijvingsdatum: 10-05-2002
Redengevende omschrijving: Inleiding. Een in twee periodes tot stand gekomen KERK. Voormalige Nieuwe Waalse Kerk. In eerste instantie gebouwd tussen 1854 en 1856. Een gedenksteen naast de trap van de preekstoel vermeldt de eerste steenlegging in het jaar 1855. Tijdens brand in 1861 stortte de kap in. In 1862 in gewijzigde vorm herbouwd. In beide gevallen was A.N. Godefroy de architect. Opdrachtgever was het Kerkbestuur der Waalsch Hervormde Gemeente te Amsterdam. Gebouwd in de stijl van het eclecticisme. NB. Van het oorspronkelijke interieur van deze galerijkerk, waarvan de in houtkleur geschilderde galerijen op ijzeren zuilen rustten, is niet veel over. Op de galerijen bevonden zich houten lantaarns met gietijzeren armatuur. De wanden worden nog geleed door rondboognissen en pilasters met kroonlijst. De gepleisterde ijzeren balken, die op korbeelstukken rusten, dragen een houten lichtkap. De oorspronkelijke klapstoeltjes waren deels van 'gehout' gietijzer. In 1912 werd in opdracht van het Kerkbestuur der Waalsch Hervormde Gemeente te Amsterdam door architect H.A.J. Baanders de muziekgalerij 'der Nieuwe Walenkerk aan de Keizersgracht' verbouwd. In 1959 veranderde de gezindte en werd in opdracht van Het Kerkgenootschap der Zevendedags Adventisten, Noord Nederlandse Conferentie, een zeszijdig doopbassin gebouwd. Een dubbele trap leidde naar het bassin van deze toenmalige 'Adventskerk'. In 1989 veranderde de functie in trainingscentrum voor dans met kantoor en kantineruimte. Veel van het voor de eredienst bestemde interieur is toen verloren gegaan. Het orgel werd verwijderd, de borstwering van de galerij is grotendeels verwijderd, alsmede grote delen van het meubilair. Verder is een extra entresol toegevoegd. Tegenwoordig (1995) worden er onder meer dans-, muziek- en zanglessen gegeven. Verder zijn er exposities, concerten, theatervoorstellingen en een café. Omschrijving. Zaalkerk ontworpen op rechthoekige grondslag met galerijen onder stomp zadeldak met lichtkap. De voorgevel met het middenrisaliet is opgebouwd uit hardsteen (plint met geprofileerde bovenzijde) en zandsteen (overige geveldelen). In het midden van het licht risalerende middendeel van de gevel de hoofdtoegangspartij bestaande uit een eenvoudige dubbele houten deur met lichten met glas-in-lood raamvulling. Deur geplaatst in omlopend geprofileerd kader. In de sokkelzone met geaccentueerde blokken natuursteen links en rechts van het middenrisaliet een enkelvoudige houten toegangsdeur in omlopend kader. Aan weerszijden van de centrale toegang een lantaarn met fraai armatuur. Boven de sokkelzone een drietal geprofileerde cordonlijsten met tussenliggende onbewerkte friezen. Hierboven in middenrisaliet een hoog halfrond getoogd venster met kruisvorm in de hoofdtracering, verder omlopende tracering en met roedenverdeling van elkaar gescheiden vierkante ruiten. Aan weerszijden een geprofileerde hoekpilaster met basement, kapiteel en schachtveld met cirkelvormig ornament. Om de toging een lijst. Aan weerszijden van dit deel van de middenrisaliet een liseen op basement en met verdiept veld. Twee blokken met verdiept veld bij wijze van kapiteel. Hiertussen een dergelijk fries. Boven een geprofileerde en deels uitkragende lijst bevindt zich het bovendeel van het middenrisaliet. Hierin een centrale vensterpartij bestaande uit een groter en hoger middenvenster en twee flankerende vensters. De halfrond getoogde vensters hebben tracering en roedenverdeling met grotendeels vierkante ruiten. Om de togingen loopt een eenvoudige lijst. Deze lijsten rusten op vier pilasters met basement en kapiteel. Aan de onderzijde van de vensters natuurstenen panelen met geprofileerd spaarveld. Het middenrisaliet wordt afgesloten door lisenen met spaarveld. Hierop korte lijst. Hierop aan meer zijden uitgewerkte vierkante post met trapsgewijs verdiepte velden, vlakke pilasters aan de voorzijde en afgesloten door een op klossen of consoles rustende kroonlijst. Hierop nog een vijfzijdige natuurstenen bekroning met eenvoudig spaarveld. Boven de vensterpartij een oplopende serie lancetvensters met tuimelramen met glas-in-lood vulling. Hierboven nog oplopend boogfries met consoles op langgerekte piëdestals tussen de vensters. Lijst met tuit waarop kroonlijst met bekroning als genoemd. Aan weerszijden van het middenrisaliet een geveldeel met boven de sokkel een getoogd venster met hoofdgeleding en verder deels omlopende tracering. Grotendeels vierkante ruiten in de vulling. Toging rust op geprofileerde pilasters met basement en kapiteel en verdiept veld. Hierboven een fries met geprofileerde banden en serie verticale kepingen. Hierboven geveldeel met kleine gekoppelde vensterpartij bestaande uit twee lancetvensters met glas-in-lood vulling in tuimelraam. Verder een scheidende pilaster met kapiteel en basement, geprofileerde benedendorpel en uitkragende band op kraagstenen ter accentuering van de toging. Hierboven lijst op consoles en fries met serie van acht vierkante spaarvelden met profilering. Boven verdere lijst serie van zeven lancetvensters met glas-in-lood vulling in de tuimelramen en één blind venster. Lijst op klossen met op de hoek een iets kleinere versie van de post als beschreven bij de hoekbeëindiging van het middenrisaliet. Op deze zijdelen van de voorgevel rust bij wijze van klauwstuk de driezijdige overgang naar het hoger opgetrokken middenrisaliet. In dit 'klauwstuk' profilering en spaarveld. Waardering. Kerkgebouw van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde. De gedetailleerde behandeling van de in classicistische vormentaal uitgewerkte voorgevel is daarbij van groot belang. De inpassing in de bestaande grachtenwand - in feite de stedebouwkundig-historische waarde - is van belang. De verhoudingen van massa en gevel in de reeds bestaande structuur zijn goed. Verder van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling. Van typologisch belang.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]