Warmoesstraat 139 
De Vereeniging
Huisnaam: De Vereeniging
Adres: Warmoesstraat 139
Oud adres: I40, wijk 5, klein nr. 38, kadaster G4473, verponding 1174
Postcode: 1012JB
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1550±, 1800±, 1869, 1904
Architect: A.D.N. van Gendt (1904-1909)
Opdrachtgever: Vereeniging van den Effectenhandel (1904-1909)
Restauratie: 2007
(14 afbeeldingen)
Warmoesstraat 139 was het theater- en Verenigingsgebouw De Vereeniging, waarin tot 1903 de Vereeniging voor de Effectenhandel was gevestigd. Het is een complex dat uit twee gebouwen bestaat, links: een klein gebouwtje met een gepleisterde gevel en een geknikte lijst uit 1869, rechts: een groot huis uit einde 15de eeuw met een vroeg-19de-eeuwse lijstgevel.
Dit enorm grote woonhuis was in de jaren vijftig bouwvallig geworden. In 1960 was het noodzakelijk de bovenste verdiepingen en de kap te slopen. Er werd toen een houtskelet met sleutelstukken met peerkraalmotief uit einde 15de eeuw aangetroffen. Zolders waar werd gewoond, kregen geprofileerde sleutelstukken onder de dekbalk in de kap. Dit pand was daar een voorbeeld van. Jarenlang stond alleen het onderstuk er nog, afgesloten door de oorspronkelijke klossenlijst. Bij de herbouw van de afgebroken verdiepingen in 2007 (naar ontwerp van architect Vincent Smulders in het kader van het project Blaauwlakenblok) werd de lijst weer op de oorspronkelijke locatie aangebracht, helemaal bovenin.
Het pand bevat een verrassing op het achtererf. Achter de nrs. 139 en 141 gaat een groot achtergebouw schuil, gebouwd door de Sociëteit De Vereeniging. Het in 1869 gebouwde poortje vormt de toegang naar dit bouwwerk, waarin ondermeer een theaterzaal was ondergebracht. Een verbouwing door de Gebroeders Van Gendt volgde in februari 1904, waarbij ook een brandgang door het pand Warmoesstraat 145 werd aangebracht. Op 30 april 1904 vond de opening plaats. Het Nieuw Israëlitisch Weekblad beval het Théater De Vereeniging zijn lezers herhaaldelijk aan: wie een prettige avond wilde doorbrengen, moest er naar toe. In 1909 volgde nog een verbouwing door de Gebroeders Van Gendt, waarbij de nevenruimtes bij de zaal werden getrokken, hiervan gescheiden door drie zuilen, zoals nu nog te zien is. Het ontwerp dateert van mei 1909. Het vroegere complex werd eigendom van de Bijenkorf, die het als pakhuis gebruikte en het in bezit hield met het oog op een voorgenomen uitbreiding in het Blaauwlakenblok. In 1979 kraakten kunstenaars het pand en gebruikten de begane grond en het theater daarachter als expositieruimte. Hieruit kwam de stichting W139 voort. Vanaf de binnenplaats is nog duidelijk de toneeltoren van de vroegere zaal te herkennen, waarin zich tegenwoordig woningen bevinden. Achter nummer 139 loopt sinds de middeleeuwen vanaf de OZ Voorburgwal de smalle Zwartlakensteeg.
Gebruikte literatuur:
- David Keuning en Lydia Lansink. A.L. van Gendt (1835-1901), J.G. van Gendt (1866-1925), A.D.N. van Gendt (1870-1932), Architecten in zaken. Rotterdam: 1999: p. 145
- Gerrit Vermeer. 'Warmoesstraat 139: Effectenhandel en volksvermaak'. Binnenstad 269 (maart/april 2015)
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad. Amsterdam, 1993: p. 43-44
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 328911
Adres: Warmoesstraat 139
Adressen: Warmoesstraat 139 A B C
Inschrijvingsdatum: 23-10-1985
Redengevende omschrijving: Complex bestaande uit: a) Een in recente tijd wat de bovenste helft betreft gesloopt huis, waarvan de 19e eeuwse gepleisterde gevel thans ter hoogte van de 1e verdieping door de oorspronkelijke klossenlijst wordt afgesloten. Fragment van eenvoudige doch harmonische architectuur en van oudheidkundige waarde. b) Een laag gebouw links ervan met eveneens gepleisterde gevel onder geknikte lijst (3e kwart 19e eeuw). Zie K.B. d.d. 8 juni 1984, nr 9.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2021