Amsterdam Monumentenstad

De voorgevel doet niet vermoeden dat hierachter zich een grote kerk bevindt

Naam: De Papegaai
Adres: Kalverstraat 58
Oud adres: E243, wijk 25, klein nr. 34, kadaster F4387, verponding 3141
Postcode: 1012PG
Gebouwtype: Kerk
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1848
Architect: G. Moele en A.C. Boerma

(20 afbeeldingen)

De voorgevel doet niet vermoeden dat hierachter zich een grote kerk bevindt

Met het advies een kwartiertje voor God te nemen worden passanten in de Kalverstraat aangespoord de drukte te ontvluchten en tot rust te komen in de H.H Petrus en Pauluskerk op nummer 58. De betreffende locatie kent een lange traditie als plaats van contemplatie en bezinning. De eerste pastoor van de Papegaai was Willem Willemart. Hij verhuisde in 1681 naar de Kalverstraat. Tot dat jaar was hij pastoor van het Duifje maar mogelijk bediende hij voor die tijd ook al de Papegaai. De opvolger van Willemart, Guiljelmus Fox (priester van 1685-1712), kocht het huis in 1698 "daer tegenwoordig de Papegaaitjes uithangt". In dit woonhuis was een een schuil- of huiskerk gevestigd. Dergelijke katholieke schuilkerken waren na de Alteratie van 1578 in verschillende woonhuizen in Amsterdam opgericht (zie o.a.: Ons' Lieve Heer op Solder, De Rode Hoed, Bij 't Lam en De Krijtberg). De schuilkerk aan de Kalverstraat stond bekend onder de volksnaam De Papegaai. Omstreeks 1710 werd een nieuwe schuilkerk opgetrokken op het binnenterrein achter de Kalverstraat. Dit was een hoog gebouw met twee galerijen waarvan de onderste rustte op vier ronde kolommen. Voor deze kerk schilderde Jacob de Wit het altaarstuk 'Kroning van Maria in de hemel' (nog steeds aanwezig in de kerk).

In de loop der eeuwen heeft de kerk door nieuwbouw en verbouwingen verschillende gedaanten gekend. De huidige kerk is in een drietal fasen tot stand gekomen, beginnend bij de nieuwbouw van de kerk in 1848 op het terrein tussen de Kalverstraat 58 en de NZ Voorburgwal. De kerk verrees naar een ontwerp van G. Moele in de Engels georiënteerde neogotische stijl die door koning Willem II in Nederland was geïntroduceerd. Vanwege het vele pleisterwerk en de stucgewelven werd De Papegaai ook wel enigszins smalend een voorbeeld van 'stukadoorsgotiek' genoemd. Het is in ieder geval een vroeg voorbeeld van de neogotiek. De kerk had een middenschip dat oost-west gericht was. Langs de centrale as stonden aan weerszijde twee maal drie kolommen. In 1899 werd het woonhuis waarin de voormalige schuilkerk ooit gevestigd was, gesloopt. Door de ruimte die hierdoor ontstond kon de kerk vergroot worden, maar ook een ingangsportaal worden gemaakt aan de Kalverstraat. Bij deze verbouwing werden aan de oostzijde van het schip aan beide zijden van de centrale as twee maal twee kolommen bijgeplaatst en werd de vloer verstevigd met ijzeren balken. De bijzondere gevel van het ingangsportaal bestaat vrijwel geheel uit een groot spitsboogvenster. Aan beide zijden is in een nis een beeld geplaatst, van Sint Jozef en van een papegaai. In het portaal bevinden zich mozaïeken van Anton Molkenboer. Tot slot werd de kerk in de 20ste eeuw aan de westzijde uitgebreid met ondermeer het transept, een priesterkoor en zijkapellen. Het leverde een vrij grote kerk op, een driebeukige hallenkerk met kruisgewelven, een verrassing achter de onopvallende entree in de Kalverstraat. De neogotische kerkinventaris uit de bouwtijd is bewaard gebleven. Het hoogaltaar en de preekstoel is uit 1850 en gemaakt door L. Veneman uit Den Bosch. Twee fraaie gebrandschilderde vensters zijn toegevoegd in 1933.

Een aardig detail is de middeleeuwse dakruiter die te zien is vanaf de NZ Voorburgwal en de plaats van de kerk in het bouwblok markeert. Het houten torentje is afkomstig van de in 1908 gesloopte NZ Kapel (de voormalige Heilige Stede). Achter de kerk ligt de pastorie, NZ Voorburgwal 293 (J.J.L. Moolenschot, 1914).

Gebruikte literatuur:

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10642
Functie: Kerk
Architect: Moele, G. & A.C. Boerma
Jaartal: 1848
Bouwstijl: Willem II-gotiek

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2147
Adres: Kalverstraat 58
Adressen: Kalverstraat 58
Inschrijvingsdatum: 09-07-1974
Redengevende omschrijving: Parochiekerk van de H.H.Petrus en Paulus (De Papegaai) In 1848 door G.Moele ter plaatse van een uit 1650 daterend schuilkerkje gebouwde driebeukige hallenkerk in de voor die tijd karakteristieke, op Schinkel geinspireerde stucadoorsgotiek. Galerijen in de zijbeuken. Neogotische inventaris uit de bouwtijd en kort daarna, o.a. hoogaltaar en preekstoel door L.Veneman uit Den Bosch (1850), en lambrizering, waarboven kruiswegstaties in de zijbeuken. Klokkenstoel met klok van Petit en Fritsen, diam. 50 cm.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]