Nieuwezijds Voorburgwal 282-282A 
De Parcae / het Regte Cromhout
Huisnaam: De Parcae / het Regte Cromhout
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 282-282A
Oud adres: F117, wijk 25, klein nr. 251, kadaster F1703, verponding 3329
Postcode: 1012RT
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XIV
Bouwjaar: 2de helft 16de eeuw, 1613, 1727±, 1963
Architect: Herman P.C. Haan (1963)
Opdrachtgever: Cornelis Backer (1692-1766) en Margaretha Bicker (1699-1757) (±1727)
Eigendom: Stadsherstel 2019
(39 afbeeldingen)
Zes-raamsbrede gevel, gebouwd als twee huizen met elk een eigen ingang, een smal (2 vensterassen) en een breed pand (4 assen), onder één lijstgevel, rechte lijst met zeven rijke consoles in Lodewijk XIV-stijl, rechter ingangspartij met fraaie stoep en deuromlijsting met flesbalusters in Lodewijk XIV-stijl, fraaie deur in Lodewijk XIV-stijl. Interieur: rijke stucwerkgang met reliëfs, gesneden deuren en trapbaluster in Lodewijk XIV-stijl.
In zijn huidige verschijningsvorm dateert dit dubbelpand - dat uit twee woonhuizen bestaat - uit ca. 1730, maar de oudste kern bestaat uit twee smalle panden uit de 16de eeuw, het rechterdeel van het bestaande pand (gebouwd na 1544). Het pand is een voorbeeld van een huis dat eeuwenlang in handen van dezelfde familie. De oude patriciërsfamilies kozen niet altijd voor de nieuwe grachtengordel, maar bleven hun oude woonplaats trouw. In 1598 kocht koopman Isaac Ouderogh een huis aan de Deventer Houtmarkt en het eigendom daarvan ging over op zijn schoonzoon Laurens Jansz Spiegel (1575-1623). De kade vóór het huis bood toen al geen plaats meer voor een houtmarkt, maar was de Maandagse bloemenmarkt geworden (tegenwoordig de zaterdagse Postzegelmarkt). Spiegel kocht in 1612 het noordelijke buurhuis, het huidige nr. 282 (de Parcae of de Parcen), in 1613 nog vijf huizen aan de NZ Achterburgwal (de huidige Spuistraat) waarvan er één doorliep tot aan de Voorburgwal en tenslotte in 1622 nog enkele huizen op de Achterburgwal. In 1613 ontstond de huidige grondvorm van het voorhuis toen de twee panden naar achteren werden uitgebreid.
Neeltje Ouderogh was kennelijk niet erg gesteld op het huis aan de Deventer Houtmarkt, want zij liet een huis bouwen op 't Water (het huidige Damrak). Zij hadden drie dochters die met telgen uit patriciërsfamilies trouwden: Hillegonda met Michiel Paauw (Herengracht 168), Maria met Gerard Schaep en Bregitta met Willem Backer. Het was het echtpaar Gerard Schaep (1598-1666) en Maria Spiegel (1604-1661) dat het huis ging bewonen. Het echtpaar Willem Backer (1595-1652) en Bregitta Spiegel (1606-1668) ging wonen in het buurpand De Arion (NZ Voorburgwal 284).
Burgemeester Gerard Schaep behoorde tot de conservatieve calvinisten onder de Amsterdamse regenten, een factie die werd geleid door Willem Backer. Gerard Schaep genoot aanzien, vanwege zijn lange staat van dienst: in totaal werd hij elf keer tot burgemeester gekozen, in 1637, 1641, 1644, 1646, 1648, 1652, 1657, 1658, 1661, 1664 en 1665). Ook diende hij als buitengewoon gezant voor de Republiek in Denemarken en Zweden. Die status rechtvaardigde een monumentale buste in marmer, een prachtig kunstwerk dat bewaard bleef en te zien is in het Rijksmuseum.
Het echtpaar stierf kinderloos, waarna het pand in 1666 werd geërfd door Margarita Backer (1636-1673), die in 1657 was getrouwd met Johan Bernard Schaep (1633-1666). Haar man was op 6 juli - twee dagen vóór burgemeester Schaep - begraven in de Oude Kerk. Zij ging hier tot haar dood wonen. Haar enige dochter, Maria Schaep (1658-1725) trouwde in 1681 met Henrick Bicker (1649-1718), burgemeester in 1713 en 1717. Het echtpaar Bicker - Schaep bleef in het huis op de Deventer Houtmarkt wonen. Zij hadden een zoon, Hendrick (1682-1738), en een dochter, Margaretha (1699-1757). Margaretha trouwde in 1720 met Cornelis Backer (1692-1766), Hendrick na 1722 met diens zuster Catharina Cornelia Backer (1688-1758).
Het is in deze periode dat het rechterpand, De Parcen, werd samengevoegd met het linkerpand, Het Rechte Cromhout, een smal pand van twee ramen breed, destijds opgericht voor Jacob Cornelisz Cromhout. Het geheel kreeg een gezamenlijke gevel met één langgerekte rechte kroonlijst met zeven forse consoles, die de eenheid van de gevel benadrukken. De gevel, de stoepen en deuren zijn allemaal vormgegeven in de Lodewijk XIV-stijl. Ook het interieur werd grondig aangepakt. Daarvan getuigt het fraaie stucwerk in de gang, waarin het familiewapen Bicker is aangebracht. Ook het achterhuis werd toen gebouwd. De twee dwarskappen werden vervangen door drie lage achter elkaar geplaatste langskappen. Wanneer en in wiens opdracht vond deze verbouwing plaats? Door het wapen-Bicker is Henrick Bicker een kandidaat, maar die overleed in 1718 en zijn vrouw in 1725. Op een prent uit ca. 1720 komt de gevel nog niet voor. Op stilistische gronden kan de gang, die volgens kunsthistoricus Pieter Fischer de hand van Ignatius van Logteren verraadt uit zijn late periode, niet tot stand zijn gekomen vóór 1727. Het huis werd toen bewoond door het echtpaar Cornelis Backer - Margaretha Bicker, die in 1720 waren gehuwd. De verbouwing van het ouderlijk huis van Margaretha, gebeurde dus vermoedelijk na het overlijden van haar moeder in 1725. Ondanks het feit dat Margaretha was getrouwd met een Backer werd in de stucwerkgang het familiewapen Bicker aangebracht zodat het huis blijvend aan de Bickers werd verbonden.
Het echtpaar Cornelis Backer - Margaretha Bicker verhuisde in 1734 naar een huis aan de OZ Voorburgwal bij het Prinsenhof, waar de admiraliteit was gevestigd. Cornelis was namelijk secretaris van dit college. Margaretha's broer Hendrick Bicker (1682-1738) en zijn vrouw Catharina Cornelia Backer (1688-1758) betrokken daarna het ouderlijk huis dat tot 1835 in de familie Bicker bleef.
In 1862 werd De Parcen verkocht aan de gemeente, in 1870 is het perceel samengevoegd met dat van De Regte Cromhout (het pand links van De Parcen). De Regte Cromhout werd na het samenvoegen vermoedelijk vrijwel volledig vernieuwd; de lijstgevel van De Parcen zal toen doorgetrokken zijn, maar aanvankelijk zonder eigen entree. Van ca. 1910 tot 1957 was in dit voormalige woonhuis de Prinsenschool gevestigd (oorspronkelijk als Roemer Visscherschool op de Herengracht bij de huidige Raadhuisstraat), naast de Brederodeschool voor jongens op nr. 284. De Prinsenschool, genoemd naar de pedagoog Prinsen, was alleen voor meisjes bedoeld. Later zijn de jongens- en meisjesschook samengevoegd. In 1963 bouwde architect Herman P.C. Haan (1914-1996) uit Rotterdam voor cabaretier Sieto Hoving enkele lokalen in het schoolgebouw om tot theater Tingel Tangel, een klein theater met 145 plaatsen. Tijdens deze bouwfase werd in de voorgevel van De Regte Cromhout een entree aangebracht. In 1998 werd dat overgenomen door Paul Haenen en omgedoopt tot het Betty Asfalt Complex. In 2019 werd het pand verworven door Stadsherstel. De gemeenteraad wilde dat het pand - dat eigendom was van de gemeente - werd verkocht aan een erfgoedorganisatie. Bij het funderingsherstel in 2021 werd onder het souterrain een grote 18de-eeuwse waterkelder aangetroffen.
Bij het funderingsherstel in 2021 werd onder het souterrain een grote 18de-eeuwse waterkelder aangetroffen. De waterkelder is ongeveer 3 bij 3,60 meter groot, verdeeld in twee compartimenten met een doorgang daartussen. In dergelijke kelders, die veel voorkomen bij grachtenhuizen, werd het regenwater van de daken opgevangen. De bakken waren zodanig gemetseld dat ze hermetisch afgesloten waren van het grondwater om de kwaliteit van het water in stand te houden. De vloer werd verzwaard zodat de lege kelders niet op het grondwater konden gaan 'drijven' en de kelders waren voorzien van een afgesloten luchtpijp. Loden pijpen zorgden ervoor dat het water in de kelder kon stromen en van daaruit weer kon worden opgepompt naar de keuken. De waterkelder is mogelijk tegelijk met de bouw van het achterhuis aangelegd in de 18de eeuw, toen het pand ingrijpend werd verbouwd. De verdiepte betonnen vloer kon niet volgens plan worden aangelegd omdat de kelder dan verloren zou gaan. Stadsherstel heeft de plannen aangepast om de waterkelder in zijn geheel te behouden. De kelder heeft vanwege haar gaafheid en afmetingen een hoge monumentale waarde heeft.
Gebruikte literatuur:
- J.H. van Eeghen. 'Twee eeuwen familiebezit op de Deventer houtmarkt'. Maandblad Amstelodamum 42 (1955): p. 49-54
- P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 268-269
- Paul Spies e.a. Het Grachtenboek II. Den Haag, 1992: p. 227
- 'De Prinsenschool is niet meer'. Ons Amsterdam 33 (1981): p. 188
- Lotte Zaaijer, Bouwhistorisch onderzoek, 2020
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6006
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 282
Adressen: Nieuwezijds Voorburgwal 282 A;Nieuwezijds Voorburgwal 282 1,H
Inschrijvingsdatum: 13-10-1970
Redengevende omschrijving: Pand met zesraamsgevel onder rechte lijst met consoles, met versierde stoep, gesneden deurpartij en 14 Louis XIV flesbalusters (alles plm 1725/XVIIIb). Inwendig een zeer fraaie stucgang uit de bouwtijd.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2022
