Nieuwezijds Voorburgwal 171 
De Coddeman
Huisnaam: De Coddeman
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 171
Oud adres: E507, wijk 24, klein nr. 28, kadaster F2784, verponding 2897
Postcode: 1012RK
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwjaar: 1684±
(2 afbeeldingen)
Laat-17de-eeuwse halsgevel (mogelijk vroeg-18de-eeuws) met sobere klauwstukken met als enige versiering grote leeuwen die wapens vasthouden. Misschien vroegste voorbeeld van het gebogen lijstvormig fronton (of later gewijzigd). Hijsbalk komt uit een rond zolderlicht. Gesplitst in beneden- en bovenwoningen.
Het huis behoorde toe aan de familie van Pieter Martensz Codde (zie Elias 1: p. 183). Hij trouwde in 1580 met Mary Roelofs en woonde in de Kalverstraat in de 'Twee Codden'. Als weduwe vinden we Mary bezig met het vertimmeren van dit huis en een huis in de Jonge Roelensteeg, dat ze in 1612 verwierf van de goudsmid Jasper van Ameyden, de eigenaar van het hoekhuis (blijkens een akte voor notaris Ghijsberts van 25 mei 1612). Zij werd uit dit huis, dat ook de naam de Twee Codden had gekregen begraven in de Oude Kerk op 8 oktober 1618. Haar dochter Annetje Pieters Codde, die begin 1605 was getrouwd met Adriaen Andriesz uit de brouwerij het Jerusalemskruis - een lid van de later bekende familie van der Cruyssen - erfde het huis. Hij werd op 12 mei 1632 in de Oude Kerk begraven en op 5 oktober 1641 gevolgd door zijn zoon Dr. Pieter Adriaensz Codde, de bekende toneeldichter, die de naam van zijn moeders vader droeg. Als laatste van de familie stierf hier Anna Codde. Vermoedelijk is zij identiek met Anna Pieters, die op 23 oktober 1657 in de Oude Kerk werd begraven. Haar dochter Maria was in 1643 getrouwd met Hendrik Kerstens van den Broeck. Zijn financiën waren niet goed en op 26 januari 1667 werden de huizen - het waren er vier geworden - bij executie geveild. Cornelis van der Cruyssen, de volle neef van Anna Codde, kocht alles op. Het huis aan de Burgwal, waar de Codde in de gevel stond en het achterste huis in de Jonge Roelensteeg, waar de Gecroonde Armband uithing, werden door zijn drie kinderen op 28 januari 1684 overgedragen aan Cornelis van Leeuwarden. Op 14 april 1761 in een overdracht aan Hendrik van Kampen wordt gezegd, dat de Coddeman in de gevel staat. Het is duidelijk, dat de gevel aan de NZ Voorburgwal kort na 1684 is vernieuwd en dat als variatie op de Codden een Coddeman was aangebracht.
Dit pand heeft een opmerkelijke oorlogsgeschiedenis. Hebe Kohlbrugge, die al voor de oorlog in Potsdam gevangen had gezeten voor protestants verzetswerk in Duitsland, was in de Coddeman betrokken bij Vrij Nederland: de redactie daarvan heeft een tijd lang in dit pand vergaderd. J.B.Th. Spaan, de redacteur buitenland van De Telegraaf, werkte voor de Engelse inlichtingendienst, en gaf aan haar belangrijke informatie door die de perschef van Seys Inquart op woensdag vertelde aan de hoofdredacteuren van de dagbladen. De BBC kon zeer belangrijke berichten al dezelfde dag uitzenden. De nazi's hebben het lek nooit ontdekt. Op 5 mei 1945 kwam een groep van Het Parool in het pand om De Telegraaf, gevestigd in het pand hier vlakbij (NZ Voorburgwal 225), in bezit te nemen. Spaan heeft daarin een bemiddelende rol gespeeld zodat de persen zonder bloedvergieten in bezit konden worden genomen.
In het pand zou in de kelder een gewelf zijn, waarvan de vroegere gebruikers dachten dat het om een restant van een kloostergang zou gaan, maar op deze plaats is nooit een klooster geweest. Wel wordt de naam van de streng-katholieke familie Codde in verband gebracht met schuilkerken, dus wie weet?
Gebruikte literatuur:
- 'Vragenbus. De Codde-man'. Maandblad Amstelodamum 23 (1936): p. 155-156
- M.G. Schenk. 'N.Z. Voorburgwal 171 Codde-Man 1935-1978. Belevenissen in een monument'. Maandblad Amstelodamum 65 (1978): p. 125-128
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5949
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 171
Adressen: Nieuwezijds Voorburgwal 171 1,H,O
Inschrijvingsdatum: 13-10-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel met leeuwen als vleugelstukken, (XVIIIa).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2019