Oudezijds Voorburgwal 300 
Bank van Lening
Naam: Bank van Lening
Adres: Oudezijds Voorburgwal 300
Oud adres: A120, wijk 8, klein nr. 242, kadaster G1445
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1669, 1909
Architect: Publieke Werken (1909)
Opdrachtgever: Stad Amsterdam (1669, 1909)
(9 afbeeldingen)
De 17de-eeuwse Bank van Lening bestaat uit drie gebouwen uit verschillende perioden, van rechts naar links: een Turfpakhuis uit 1550, een vergelijkbaar pakhuis uit 1616 en een hoofdgebouw uit 1669. Het blokvormige hoofdgebouw betreft een zeven raamassen breed bouwwerk onder een rechte lijstgevel met kruiskozijnen, een middenrisaliet en een geaccentueerde ingangspartij met stadswapen en spreuk. Voor het gebouw staan een groot aantal originele stoeppalen. Interieur: Hal met balken op stenen consoles, regentenkamer.
De spreuk boven de toegang vertelt het hele verhaal over deze belangrijke instelling in Amsterdam: "Hebt gy noch geld, noch goed, gaa deeze deur voorbij. Hebt gy het laatste, en mist gy 't eerste, kom by my. Geef pand, ik geef u geld, waarom zoude ik u borgen. Of is het niet genoeg, dat gy van 't mynen teert. Maar eyst gey u pand terug, zo dient ge in tyds te zorgen. Dat my myn hoofdsom, met de rente wederkeert. Zo help ik u en my, en toon, aan de onderzoekers. Van myn geheymen, 't graf des eervergeeten woekers". De instelling was door de stad Amsterdam, zoals het opschrift duidelijk vermeldt, bedoelt om de woekeraars, die voor hoge rente geld aan behoeftigen uitleenden, de pas af te snijden. Het bijzondere is dat de Bank van Lening nog steeds bestaat en het 17de-eeuwse gebouw dus nog steeds wordt gebruikt voor de functie waarvoor het is gebouwd. In de ernaast gelegen Turfpakhuizen werden de verpande goederen opgeslagen. Oorspronkelijk betrof het hier echter het stadsturfpakhuis van het OZ Huiszittenhuis, dat in 1654 was verhuisd naar het Waterlooplein. In de Lombardsteeg bevindt zich het toegangspartij dat door de cliënten werd gebruikt. Dit was ook het poortje waar Vondel jarenlang het gebouw door naar binnen ging. De dichter was in 1658 aangesteld als boekhouder. Hij bleef ruim tien jaar in dienst en zijn stoel is bewaard gebleven.
De 17de-eeuwse gevel is bijzonder vanwege het poortje, maar ook vanwege de kruiskozijnen, die echter niet allemaal origineel zijn (zoals uit de opmetingstekening uit 1943 blijkt). De ingangspartij bestaat uit een ouder hergebruikt poortje, vermoedelijk vroeg-17de-eeuws, bekroond door een bovenlichtomlijsting uit 1669, waaronder de hierboven genoemde stichtelijke spreuk is aangebracht. Aan de indrukwekkende hal ligt een regentenkamer, waar een prachtige classicistische schouw en een eikenhouten wand bewaard zijn gebleven. Echter, niet alles is uit 1669. Bij een ingrijpende verbouwing door de dienst Publieke Werken in 1909 kwamen de hal en het comptoir in 'Oud-Hollandse Stijl' tot stand. De zwart/wit geblokte plavuizen vloer, het enkelvoudige balkenplafond met neo-renaissance sleutelstukken en zandstenen consoles, de witgepleisterde wanden, de deur- en vensteromlijstingen en de wanden met delftsblauwe tegels doen denken aan de 17de-eeuwse interieurs, zoals die zijn te zien op schilderijen van Pieter de Hooch. Het comptoir (het vertrek van de kassier) doet met zijn glas-in-loodramen nog zeer 19de-eeuws aan. Er kwam ook een geheel nieuwe trap met balustrade.
De Bank van Lening kreeg vanaf de 19de eeuw verschillende hulpbanken in de buurten, waarvan er enkele bewaard zijn gebleven, zoals Marnixstraat 315, Recht Boomssloot 5-7 en Herenmarkt 10-12. Breidde de bank dus vroeger nog uit, tegenwoordig is er steeds minder behoefte aan de bank. Na het afstoten van de hulpbanken wordt momenteel ook overwogen de hoofdvestiging de sluiting.
Gebruikte literatuur:
- M.G. Emeis jr. Leentjebuur en pandverbeuren. Amsterdam: Broekman & De Meris, 1964
- Marijke Carasso-Kok en Carry van Lakerveld. Tussen Burgwal en Nes. De Amsterdamse Stadsbank van Lening anno 1614 Amsterdam: Verloren, 2009
- L. Jansen. Geschiedenis van de Stadsbank van Lening te Amsterdam 1614-1964. Amsterdam, 1964
- W.D. Voorthuysen. Stadsbank van Lening 1614 - 1989. Amsterdam: Stadsdrukkerij, 1989
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6159
Adres: Oudezijds Voorburgwal 300
Adressen: Enge Lombardsteeg 4 ;Nes 57 A B;Oudezijds Voorburgwal 300
Inschrijvingsdatum: 20-10-1970
Redengevende omschrijving: Bank van Lening, bestaande uit a) het voormalige turfpakhuis van de O.Z. Huiszittenmeesters (1550) lopende van de gracht tot de Nes, met door banden en hoekblokken verlevendigde voor- en achtergevels onder latere (XVIII) punttoppen en met bijzondere vensters (stenen kruiskozijnen in de achtergevel), memoriesteen uit 1614 en in de gepleisterde zijgevel aan de Lombardsteeg een gebeeldhouwd poortje (XVIIa) waarboven oeil-de-boeuf (XVIIB). b) een even diep pakhuis uit 1616 in ongeveer dezelfde stijl als het vorige, de gevels ook onder latere punttoppen en c) een blokvormige vleugel onder schilddak (1669) met middenrisaliet, kruiskozijnen en ouder poortje (XVIIa), bekroond door een bovenlichtomlijsting uit 1669 in de voorgevel, waarvoor een groot aantal stoeppalen.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: maart 2023