Singel 460 
Nuerenberg / Odeon
Huisnaam: Nuerenberg / Odeon
Adres: Singel 460
Oud adres: II458, wijk 33, klein nr. 489, kadaster F20, verponding 6106
Postcode: 1017AW
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1662, 1838
Architect: Philip Vingboons (1662), M.G. Tetar van Elven (1838)
Opdrachtgever: Gillis Marcelis (1662), Eduard Croese (1838)
Eigendom: Odeon
Restauratie: 1969, 1980/81, 1990 (na brand in aug. 1990)
(24 afbeeldingen)
Typisch koopmanshuis, combinatie woon-pakhuis (type g bij Révész-Alexander), fraaie 17de-eeuwse gevel, middenrisaliet (één raam) met twee kapiteelloze pilasters (kolossale orde) die gebogen topfronton dragen, op fronton staat voetstuk van verdwenen Witte Lam, trosversiering langs klauwstukken, pinakels, twee liggende oeil-de-boeuf's, cartouche rond hijsbalk, festoenen, jaartalsteen, gevelsteen (Nuerenberg in 1837 gewijzigd in Odeon), stoep gesloopt in 1837. Interieur: plafondschildering van vijf cassetten in voorkamer uit bouwtijd (vijf allegorische voorstellingen, twee witjes: kinderen met aardglobe), grote ovale zaal in empire op 1ste verdieping uit 1837 (gerestaureerd na brand in 1990). Stoep is verwijderd, trap in gang naar beletage.
Deze halsgevel, ontworpen door Philips Vingboons, is uitgevoerd in de rijke trant van het Hollandse classicisme. Het bouwjaar 1662 is op de gevel aangebracht: onder de hijsbalk bevindt zich een jaartalsteen. De gevel heeft een middenrisaliet van één raam breed met twee kapiteelloze pilasters (kolossale orde) die een gebogen topfronton dragen. Cartouche rond de hijsbalk. Festoenen. Langs de klauwstukken trosversieringen. Pinakels op de hoeken. Opmerkelijk zijn de twee liggende oeil-de-boeuf's (osse-ogen). Singel 460 is een typisch koopmanshuis: de bovenverdiepingen waren pakzolders waar handelsgoederen werden opgeslagen. Dit is te zien aan de gekoppelde middenvensters waar oorspronkelijk pakhuisluiken voor hingen. De gevel is te zien op de bekende Schuttersmaaltijd van Van der Helst uit 1648 afkomstig uit de Voetboogdoelen.
Van het oorspronkelijke interieur van Singel 460 is niet veel meer over. De enige authentieke ruimte is eigenlijk de voorkamer, maar die is dan ook meteen bijzonder indrukwekkend. Hier bevindt zich nog het oorspronkelijke cassettenplafond met plafondschilderingen uit de bouwtijd (na brand in 1990 gerestaureerd). In de vijf vakken zijn plafondschilderingen aangebracht die de vier seizoenen personificeren. In het midden staat een vrouw met putti en een hoorn des overvloeds. Daaromheen zijn de vier seizoenen afgebeeld: de lente door Venus (met Amor en enkele duiven), de zomer door Ceres (met putti en korenaren), de herfst door Bacchus (met glas en druiven) en de winter door een oude, kleumende man. De plafondbeschilderingen die direct op de houten delen zijn aangebracht, worden toegeschreven aan Nicolaas de Heldt Stockade (1614-1669).
In 1838 is het pand inwendig door architect M.G. Tetar van Elven (1803-1883) ingrijpend veranderd, in opdracht van Eduard Croese, directeur van een assurantiemaatschappij, die het pand in 1837 had gekocht (Keizersgracht 695). Bij deze verbouwing is de stoep gesloopt en is de ingang naar straatniveau gebracht. In feite is de stoep naar binnen gehaald: achter de ingang bevinden zich enkele treden naar de hoofdverdieping; men komt dus niet in het souterrain binnen. Op de eerste verdieping is een schitterende ovale concertzaal gemaakt, in empire-stijl. De zaal heeft een diepte van 26 m en een breedte van 8 meter (de breedte van het pand zelf). De hoogte is eveneens 8 m. Om deze hoogte te bereiken zijn twee vloeren en balklagen gesloopt. De concertzaal werd op 17 oktober 1838 ingewijd door het muziekgezelschap 'Blaas- en Strijklust'. De zaal is gerestaureerd in 1980/81 en opnieuw na een hevige brand in augustus 1990.
Gebruikte literatuur:
- J. Dullaart. ‘Met plank of doek bekleed’. Amsterdamse figuratieve plafondschilderingen uit de zeventiende en begin achttiende eeuw. Amsterdam (doctoraalscriptie UvA) 2003: p.67
- I.H. van Eeghen. 'De restauratie van Singel 460'. Maandblad Amstelodamum 59 (1972): p. 164-166
- Dr. Magda Révész-Alexander. Die Alten Lagerhäuser Amsterdams. Eine Kunstgeschichtliche Studie. Den Haag, 1954: p. 107
- H. Rowaan. 'Het huis Singel 460'. De Lamp 20 (maart 1972)
- Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 49, 118
- Hans Tulleners. Het Singel in Amsterdam. 23 monumenten aan een voormalige verdedigingsgracht. Open Monumentendag 1990. Amsterdam, 1990: p. 64
- 'Odeon. Singel 460'. De Lamp 20 (maart 1972)
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5406
Adres: Singel 460
Adressen: Singel 460 A
Inschrijvingsdatum: 29-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel met gevelsteen en drie oeils-de-boeuf (1662 door Philips Vingboons, afdeklijst XIX A); deurpartij en vensteromlijstingen empire. Inwendig vestibule met pilasters, deuromlijstingen en binnenpui uit de bouwtijd, met stucversiering uit plm 1800.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2024