Tweede Tuindwarsstraat 12 
Adres: Tweede Tuindwarsstraat 12
Oud adres: OO172, wijk 47, klein nr. 55, kadaster D3936, verponding 4185
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1ste kwart 18de eeuw
(6 afbeeldingen)
Huis met halsgevel met twee oeils-de-boeuf in de schouderstukken, klauwstukken nog gedeeltelijk aanwezig, top versoberd. Henk Zantkuijl noemde in een artikel in het Maandblad Amstelodamum dit pand als een voorbeeld hoe te restaureren: verminkte top beschouwen als historisch gegroeid of aanvullen op basis van beschikbare informatie?
Hoe te restaureren heeft de monumentenzorg al bezig gehouden vanaf het moment van haar ontstaan in de 19de eeuw. Restaureren is immers per definitie vernieuwen en dat staat haaks op het idee in de monumentenzorg dat behoud vóór vernieuwing gaat. Toch is restauratie onvermijdelijk wanneer daartoe een bouwtechnische noodzaak bestaat: wanneer een monument instort gaat het immers verloren. Er ligt dus een fundamentele tegenstrijdigheid ten grondslag aan de monumentenzorg. Al in de 19de eeuw was er kritiek op de vaak ingrijpende restauraties die monumenten nog mooier maakte dan ze ooit geweest waren (een voorbeeld is het Korenmetershuis). Dit mondde uit in de Grondbeginselen en voorschriften voor het behoud, de herstelling en uitbreiding van oude bouwwerken, in 1917 uitgegeven door het KNOB en in 1940 opnieuw uitgegeven. Jan Kalf, directeur van de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg, beschreef in een inleiding daarvan waarom het belangrijk is de historisch gegroeide ontwikkeling van de meeste oude gebouwen zoveel mogelijk te respecteren. "Als grondregel gelde: behoud gaat vóór vernieuwing. Vernieuwing is alleen geoorloofd, waar zij, terwille van het voortbestaan van het bouwwerk, onvermijdelijk is, bij sierende deelen alleen daar, waar het niet mogelijk is door beschermende maatregelen verder verval te voorkomen en uitstel van ingrijpen de mogelijkheid van vernieuwing in denzelfden vorm zou wegnemen." Terugrestaureren naar een vermeende oorspronkelijke toestand was dus uit den boze.
In een artikel in het Maandblad Amstelodamum verantwoordt Henk Zantkuijl, directeur van het Bureau Monumentenzorg, enkele onder zijn leiding tot stand gebrachte restauraties en tracht hij uit te leggen welke problemen zich in de praktijk op de bouwsteiger voordoen. Dit pand aan de Tweede Tuindwarsstraat gebruikt hij als voorbeeld dat het niet altijd zinvol is de historisch gegroeide toestand te handhaven. De top van dit pand is immers 'verminkt': de klauwstukken zijn nog slechts voor de helft aanwezig en de top is op armoedige wijze afgedekt. Met de kennis waarover de gemeentelijke monumentenzorgers beschikken, is de top gemakkelijk te herstellen. Zantkuijl redt zich uit dit probleem door vast te stellen dat een verantwoorde restauratie die restauratie is, waarbij zoveel mogelijk waarden gerespecteerd worden, ook de architectuurhistorische waarde, die hij zelfs als de belangrijkste onderkent. In de wederopbouwperiode van de Amsterdamse binnenstad was het ook onvermijdelijk om een dergelijke houding aan te nemen. Veel panden moesten worden herbouwd. Een strikte toepassing van de Grondbeginselen zou dan betekenen dat men gevels in een onbevredigende toestand zou moeten reconstrueren.
Toch werd in de 2de helft van de 20ste eeuw, ook in Amsterdam, vooral conserverend gerestaureerd. Zo bleef de 'verminkte' toestand van de topgevel van Tweede Tuindwarsstraat 12 bestaan. Er was immers geen bouwtechnische noodzaak de top opnieuw op te metselen en dus ook niet de top te verbeteren. De top kan derhalve dienen als een voorbeeld hoe men in de 19de eeuw toppen vaak versoberde, omdat er geen geld was de top in de oude toestand te herstellen. Wel werd de hijsbalk teruggebracht.
Gebruikte literatuur:
- H.J. Zantkuijl. 'Verantwoord restaureren'. Maandblad Amstelodamum 65 (1978): p. 100-120
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5756
Adres: Tweede Tuindwarsstraat 12
Adressen: Tweede Tuindwarsstraat 12 1,2,H
Inschrijvingsdatum: 06-10-1970
Redengevende omschrijving: Huis met verminkte halsgevel uit het 1e kwart van de 18e eeuw, waarin twee oeils-de-boeuf.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: april 2023