Amsterdam Monumentenstad

Korenmetershuis, NZ Kolk 28

Naam: Korenmetershuis
Adres: Nieuwezijds Kolk 28
Postcode: 1012PV
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Amsterdamse Renaissance
Bouwjaar: 1620, 1760±, 1898
Architect: Stadsfabriekambt (1620), H.G. Jansen (1898)
Opdrachtgever: Stad Amsterdam (1620), Commissie tot den Graanhandel (1898)
Eigendom: Stadsherstel 2021
Restauratie: 1898, 1991

(35 afbeeldingen)

Korenmetershuis, NZ Kolk 28

In de oosthoek van het pleintje, dat is ontstaan na demping van de Nieuwezijds Kolk, staat het Korenmetershuisje. In dit gildehuis vonden de vergaderingen plaats van de korenmeters, de korenzetters en de korendragers, die sinds de 17de eeuw waren verenigd in een gilde. Het is één van de vijf overgebleven gildehuizen van Amsterdam (samen met de Waag, het Makelaarskantoor, het Wijnkopersgildehuis en de Staalhof).

De graanhandel was Amsterdams belangrijkste handel. Niet voor niets werd gesproken van de ‘moedernegotie’. Het is vooral deze handel die van Amsterdam de stapelmarkt van Europa maakte. Vanuit verschillende landen werd graan geïmporteerd, met Polen en Rusland via de Baltische zeehavens als belangrijkste leveranciers. Het graan werd over zee aangevoerd, opgeslagen in de vele pakhuizen in Amsterdam en doorverkocht naar andere bestemmingen. De gebouwen van de graanhandelaren, graanmakelaars, korenzetters en korenmeters waren dicht bij elkaar gesitueerd in het gedeelte van de stad ten westen van het Damrak, tot aan de Nieuwezijds Voorburgwal. De transactie zelf vond plaats in de Korenbeurs; deze was gesitueerd naast de Oude Brug op het Damrak en bestond uit een open binnenplaats aan drie zijden omgeven door een overdekte galerij. Tegen de wanden van de galerijen waren kistjes geplaatst voor de bewaring van de graanmonsters. Voor dat het graan werd verhandeld zorgden de korenmeters en korenzetters voor de verdeling van de partijen graan in standaardmaten. Vanaf 1558 zetelden de korenmeters en korenzetters op de Nieuwezijds Kolk.

Het huidige gebouwtje is gebouwd in 1620 en staat met de voorgevel aan de Kolksteeg. Het gebouw is rechthoekig van vorm en heeft toegangen in de voor- en achtergevel. De gevels zijn ontworpen in de stijl van de Amsterdamse renaissance. Kenmerkend zijn de symmetrisch vormgegeven bakstenen gevels met natuurstenen banden en de ontlastingsbogen boven de vensters. De voorgevel heeft aan weerszijden van de ingangspartij drie vensters, de achtergevel is meer gesloten en telt in totaal drie vensters. Boven de hoofdingang zijn in reliëf de attributen van het gilde aangebracht: de maat, de ton en de strijker.

Het Korenmetershuisje heeft in de loop van de tijd verschillende wijzigingen ondergaan. Zo werden de oorspronkelijke kruiskozijnen met luiken en glas-in-loodramen in de 18de eeuw vervangen door schuiframen. Het is niet bekend wanneer het oorspronkelijke schilddak (zie de tekening van Van Liender) is vervangen door het huidige zadeldak en de tuitgevels aan de beide korte uiteinden zijn gemaakt, maar het moet na 1780 zijn gebeurd. Toen waren het echter eenvoudige tuitgevels. Tijdens een restauratie in 1896 werd de ornamentiek van circa 1620 aangebracht (zoals het dus nooit is geweest). Het gebouw werd volgens de toen geldende restauratiedenkbeelden en -technieken gereconstrueerd naar de (vermeende) toestand van 1620. Architect H.G. Jansen (1859-1934) voorzag tevens de dakkapellen van tentdaken en naaldspitsen en de schuiframen maakten plaats voor houten kruiskozijnen met luiken. Boven de middendorpel van de kruisvensters werden glas-in-loodramen aangebracht met afbeeldingen van de attributen van de twee gilden. Aan de achterzijde is echter een ingangspartij aan de bouwtijd bewaard gebleven.

Een groot deel van het interieur is tijdens deze verbouwing verloren gegaan. Zo plaatste de architect een nieuw trappenhuis en werden de wanden van de hal gedeeltelijk bekleed met tegels. Wel bleef de oorspronkelijke indeling intact. Het souterrain was aanvankelijk ingericht als werkplaats voor de korendragers; zij hadden een aparte ingang aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Op de beletage waren de directievertrekken en de vergaderruimten van de gilden ondergebracht, terwijl de zolder dienst deed als werkruimte voor de boekhouders. In deze laatste ruimte herinneren twee fraai beschilderde houten kastdeurtjes, waarop een korenmeter en een korenzetter met hun attributen zijn afgebeeld, nog aan deze tijd. Het gebouw werd na de opheffing in 1921 van de Corporatie der Korenwegers en korenmeters – de opvolger van het gilde – weer eigendom van de gemeente, en heeft sindsdien verschillende gebruikers gehad. De huidige gebruiker is in 1967 gekomen: de Bond Heemschut. Deze vereniging zet zich sinds 1911 in voor de bescherming van cultuurmonumenten in Nederland. In 2021 ging het eigendom van het historische pand over van de gemeente op Stadsherstel.

Gebruikte literatuur:

• S. Bakker. 'Het Korenmetershuisje aan de Nieuwezijds Kolk.' Heemschut 68-5 (1991): p. 26-29
• Dick v.d. Horst en Martin Pruijs. 'Tot cieraet deser stede'. 20 monumenten in de historische kern van Amsterdam. Amsterdam 1994 (Open Monumentendag): p. 81-83
• M. Heijder. Amsterdam. Korenschuur van Europa. Historische schets van de Amsterdamse graanhandel. Amsterdam 1979
• H.G. Jansen. 'Het Korenmeters Gildehuis aan de N.Z. Kolk te Amsterdam'. Algemeen Handelsblad, 19 februari 1899
• H. Schoch en E. Mattie. Koopmansgeest. Amsterdam 2002 (Open Monumentendag): p. 93-95
• Gabri van Tussenbroek, Pieter Vlaardingerbroek. Nieuwezijds Kolk 28 (Korenmetershuis). Bouwhistorische opname. Amsterdam: Bureau Monumenten & Archeologie, 2009
• Pieter Vlaardingerbroek, Christian Pfeiffer. Het Korenmetershuis 400 jaar. Van Amsterdams gildehuis tot zetel van Heemschut. Amsterdam, 2020

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 3081
Adres: Nieuwezijds Kolk 28
Adressen: Nieuwezijds Kolk 28
Inschrijvingsdatum: 01-07-1970
Redengevende omschrijving: v.m. Korenmetershuis. Vrijliggend rechthoekig pand met punttoppen aan de korte einden, een gevelsteen en een stenen dakkapel boven de ingang en zandstenen banden en -blokken versiering in de van ontlastingsbogen voorziene gevel (1630, gerestaureerd 1896).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]