Amsterdam Monumentenstad

Oosterkerk

Naam: Oosterkerk
Adres: Wittenburgergracht 25
Kleine Wittenburgerstraat 1 (nieuw adres)
Postcode: 1018MV
Gebouwtype: Kerk
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Strakke Stijl
Bouwjaar: 1669-1671
Architect: Daniël Stalpaert / Adriaan Dortsman
Restauratie: 1974-1984

(21 afbeeldingen)

Oosterkerk

In de Vierde Uitleg van 1663 was voorzien in een reeks van kerken, langs de Kerkstraat. De Oosterkerk was de laatste van deze reeks kerken, maar de Kerkstraat werd door de aanleg van de Plantage uiteindelijk niet doorgetrokken naar de Oosterkerk. De oriëntatie van de kerk, enigszins gedraaid ten opzichte van de rooilijn van de eilanden, is gericht op de nimmer aangelegde Kerkstraat. Het ontwerp van deze protestantse kerk lijkt geïnspireerd op de Nieuwe Kerk te Haarlem, in centraalbouw ontworpen door Jacob van Campen. Net als bij deze kerk zwenken de steunberen aan de onderzijde uit. Dit motief, dat ook aanwezig is bij de Portugese Synagoge uit 1671, verwijst naar de Tempel van Salomo in Jeruzalem. In het interieur bevinden zich kerkbanken met hetzelfde detail. Het sober-classicistische gebouw is een belangrijk voorbeeld van de latere fase van het Hollands Classicisme in Amsterdam, waarin de gevels meer sober en gesloten worden. Het ontwerp is vermoedelijk van Daniël Stalpaert. De kerk werd voltooid door Adriaan Dortsman.

De centraalbouw-opzet sloot goed aan bij de protestantse eredienst (vergelijk de Noorderkerk): centraal in de ruimte staat de originele preekstoel (gewijzigd door architect Hamer).

Het huidige orgel is afkomstig uit de NZ Kapel aan het Rokin, die in 1898 gesloten en aan de eredienst onttrokken was. Het orgel is gebouwd in 1871 door orgelmaker Petrus van Oeckelen (1792-1878) en in 1899 in de Oosterkerk geplaatst ter vervanging van een ouder orgel.

Bij de verbouwing van de kerk tot wijkcentrum werd de ingang verplaatst naar de achterzijde, maar gelukkig bleef het interieur van de kerk vrijwel ongeschonden: de inbouwen zijn in de monumentale ruimte niet hinderlijk aanwezig.

Gebruikte literatuur:

• David Mulder. 'Het interieur van de Oosterkerk'. Binnenstad 280 (maart/april 2017)
• Jaap van der Veen. 'De restauratie van de Oosterkerk'. De Lamp 95 (dec. 1985)
• Henk Verhoef. 'Het orgel van de Oosterkerk'. Binnenstad 266 (sept./okt. 2014)
• Henk Verhoef. 'De Oosterkerk: Stalpaert en 'de mate der Modullen.'' Maandblad Amstelodamum 104-4 (2017)

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6444
Adres: Kleine Wittenburgerstraat 1
Adressen: Kleine Wittenburgerstraat 1
Inschrijvingsdatum: 27-10-1970
Redengevende omschrijving: Oosterkerk (1669-1671, ontwerp Adriaan Dortsman?). Gebouwd in de vorm van een Grieks kruis met lage zijruimten tussen de armen en uitspringende ingangspartij. Wanden bekleed door lisenen, koepeltoren op de kruising van de schilddaken. Inventaris. Orgel met Hoofdwerk, Bovenwerk en vrij Pedaal, in 1871 gemaakt door P. van Oeckelen. Klokkenstoel met een klok van Pieter Hemony, 1671.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]