Amsterdam Monumentenstad

Singel 116

Huisnaam: Huis met de Neuzen
Adres: Singel 116
Oud adres: RR4, wijk 30, klein nr. 316, kadaster F547, verponding 5200
Postcode: 1015AE
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl: Lodewijk XV
Bouwjaar: 17de eeuw, 1752
Opdrachtgever: Cornelis de Graaff (1644), Abraham Mylius (1752)

(29 afbeeldingen)

Singel 116

Van dit grachtenhuis is bekend dat het in 1644 werd verkocht aan Cornelis de Graaff. Het is dus in oorsprong een 17de-eeuws huis, maar het is in 1752 in opdracht van Abraham Mylius zodanig ingrijpend verbouwd dat we het een 18de-eeuws grachtenhuis kunnen noemen. Het heeft een halsgevel in Lodewijk XV-stijl met een gebogen lijstvormig fronton met versierde vulling die overgaat in de hijsbalkomlijsting. Het huis heeft de naam 'Huis met de Neuzen' gekregen omdat de drie hoofden, in de fraai gebeeldhouwde klauwstukken en in het vulstuk, alledrie uitzonderlijk grote neuzen hebben. Onder de klauwstukken is een dikke cordonband aangebracht.

Het huis heeft een standaardindeling van voorhuis, binnenplaats en achterhuis. De gang heeft een stucplafond en vier stucreliëfs die onder meer de Val van Icarus en Stilzwijgendheid voorstellen naar het beeldhouwwerk in het stadhuis op de Dam. Op de binnenplaats staat een fraai stucbeeld op een piëdestal. Het stelt Diana, de godin van de jacht, voor met op de rug een pijlenkoker en in de hand een boog, geflankeerd door twee jachthonden. In de piëdestal zijn twee putti uitgebeeld, de linker blaast op een hoorn, de rechter heeft druiven in de hand, waaraan nog de attributen van de jacht, zoals pijl en boog, zijn toegevoegd om duidelijk te maken dat het beeld Diana voorstelt.

De voorkamer heeft een stucplafond met een godin op een wolk omringd door een groot aantal putti (dat veel lijkt op de voorstelling in Keizersgracht 536, ook in de voorkamer). De meest representatieve kamer in het huis is echter de zaal in het achterhuis die een inrichting in Lodewijk XV-stijl heeft, met vijf beschilderde behangsels van Antonie Elliger uit 1756. Er zijn in Amsterdam niet veel grachtenhuizen die nog beschilderde behangsels hebben. Het Huis met de Hoofden is er één van. De behangsels tonen de deugden zoals Liefdadigheid en Godvruchtigheid, deze laatste uitgebeeld door een jongedame met een tak. Links van het vuur staat een ooievaar. Op de voorgrond liggen de Bijbel, een bord met de tien geboden en een wierookbrander. Rechts is een hoorn des overvloeds te zien. Daaronder zijn de datering en signering aangebracht: A. Elliger fecit 1756. Verder treffen we vijf grisailles aan die de vijf zintuigen voorstellen: vier grisailles boven de deuren en een grisaille op de schoorsteenboezem. De vijf witjes zijn niet gesigneerd. Op het witje op de schoorsteenboezem wordt 'voelen' uitgebeeld. Ook de witmarmeren schouw is het vermelden waard. Het stucwerkplafond toont een allegorische voorstelling, namelijk Vader Tijd (Chronos) verslindt de schoonheid. De putto draagt een slang die in zijn eigen staart bijt (symbool voor de eeuwigheid) en een zeis (die de dood aankondigt). In het Rijksmuseum wordt een gravure bewaard van Bernard Picart waarop een plafondschildering is te zien in de appartementen van de koning in het Louvre. Daarop ontvoert Vader Tijd de Waarheid en vliegt met haar door de lucht, vergezeld door een putto met de sikkel en de slang die zichzelf in eigen staart bijt. Deze prent heeft in Amsterdam kennelijk als voorbeeld gediend voor plafonds, zoals bij Singel 116.

Gebruikte literatuur:

• Bewaard in het hart, een selectie van 63 Amsterdamse woon- en pakhuizen uit de periode van 1450 tot 1825 gekozen uit een totaal van 650 percelen die tijdens de eerste tien jaar van het gemeentelijk Bureau Monumentenzorg zijn gerestaureerd (1953-1963). Amsterdam, 1965: p. 126
• Hans Tulleners. Het Singel in Amsterdam. 23 monumenten aan een voormalige verdedigingsgracht. Open Monumentendag 1990. Amsterdam, 1990: p. 42
• Hans Tulleners. 'Het huis met de neuzen'. Ons Amsterdam 1990: p. 250-251
• Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 84-85
• Voorlopige Lijst der Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst. Deel V, II. De Gemeente Amsterdam. Den Haag, 1928: p. 370-371
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 369

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5295
Adres: Singel 116
Adressen: Singel 116/Antonie Elliger
Inschrijvingsdatum: 29-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel met vleugelstukken van bijzonder ontwerp en met drie karikatuurkoppen (plm 1750); empire deurpartij.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]