Amsterdam Monumentenstad

Effectenbeurs

Naam: Effectenbeurs
Adres: Beursplein 5-9
Warmoesstraat 110-126
Postcode: 1012JW
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Nieuw historiserende stijl
Bouwjaar: 1911-1913
Architect: J. Th. J. Cuypers
Opdrachtgever: Vereeniging voor den Effectenhandel

[Euronext Amsterdam]

(24 afbeeldingen)

Effectenbeurs

Op 17 mei 1876 werd de Vereeniging voor de Effectenhandel opgericht en twee jaar betrok zij een klein gebouw aan de Warmoesstraat. In 1903 kreeg de Effectenbeurs een plaats in de Koopmansbeurs van H.P. Berlage maar had daar in 1909 te weinig ruimte en besloot een eigen gebouw op te richten. Dat had nogal wat voeten in de aarde. Het aanvankelijke ontwerp van Publieke Werken werd niet uitgevoerd. In 1911 begon men toch nog met de aankoop van 26 panden aan het Beursstraat (eigenlijk het Damrak) en de Warmoesstraat. Het in 1911-1913 gerealiseerde, op 22 december 1913 geopende en op 2 januari 1914 in gebruik genomen beursgebouw staat op een groot, vrijwel rechthoekig kavel tussen Beursplein, Papenbrugsteeg en Warmoesstraat. Het historiserende ontwerp is van architect Jos Th.J. Cuypers en vertegenwoordigt een conservatieve bouwstijl bekend als Um 1800, die een reactie vormde op het rationalisme in de bouwstijl, waarvan bijvoorbeeld Berlage een vertegenwoordiger was. (Ook de Bijenkorf is in deze bouwstijl opgetrokken.) De voorgevel heeft een traditionele gevelopbouw met een middenrisaliet en zijrisalieten, waarbij de middenrisaliet wordt bekroond door een groot driehoekig fronton met daarboven nog een toren, een opzet die verdacht veel lijkt op die van het Paleis op de Dam. Zelfs het balkon ontbreekt niet. Het fronton is net als het voormalige stadhuis gevuld met een in diepreliëf gevuld timpaan, hier met een allegorie op het beurswezen, gemaakt door C.A. Stout in 1924. We zien ondermeer de Amsterdamse stedenmaagd met Mercurius en personificaties van de landbouw, de handel en de industrie. De achtergevel aan de Warmoesstraat is voorzien van slechts enigszins uitkragende erkers op natuurstenen sierconsoles. Elke erkerpartij is aan de onderzijde voorzien van een in laagreliëf gebeeldhouwde natuurstenen plaat met uitbeeldingen van het Damrak, de Warmoesstraat en de Papenbrugsteeg vóór de sloop. Alle gesloopte huizen zijn op deze reliëfs afgebeeld. Eén van de gesloopte panden in de Warmoesstraat was het huis De Kraeck (Warmoesstraat 110) waar Joost van den Vondel woonde van 1643 tot 1652. Het meeste rechtse huis op het reliëf van de Warmoesstraat was Vondels woning. In 1937 werd nog een beeldhouwwerk die Joost van den Vondel voorstelt, gemaakt door Gerarda Rueter aan de gevel aangebracht.

Het interieur is zeer de moeite waard om te bekijken. In 1930 werd het voormalige postkantoor in het beursgebouw veranderd in een herenkapsalon. Deze vooroorlogse kapperszaak bestaat nog steeds.

Gebruikte literatuur:

• J.H. Kruizinga. Zag u dit in Amsterdam?. Amsterdam, z.d.: p. 18-20
• Agnes IJsselstein. 'Beursplein 5. Een vergeten gebouw op een bekend adres'. Jaarboek Amstelodamum 90 (1998): p. 121-142

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 13127
Functie: Effectenbeurs
Architect: Cuypers, J.Th.H.
Jaartal: 1914
Bouwstijl: Neoclassicisme XXA
MIP-nummer: 13129
Functie: Effectenbeurs
Jaartal: 1914
Bouwstijl: Neoclassicisme XXA

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518417
Adres: Beursplein 5-9
Adressen: Beursplein 5
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Tussen Beursplein, Papenbrugsteeg en Warmoesstraat in 1911-1913 gerealiseerde EFFECTENBEURS naar een ontwerp in 'Um 1800'-stijl van Jos Th.J. Cuypers in opdracht van de Vereeniging voor den Effectenhandel bij monde van voorzitter H.C. Veltman en gedelegeerd lid A.C. van Heemskerck Veeckens. De betonwerken werden uitgevoerd door de N.V. Betonijzerbouw Amsterdam. In 1924 werd de beeldengroep in het tympaan aangebracht. De beeldhouwer was C.A. Stout. N.B. In 1928-1930 uitbreiding met Beursstraat 41-43/Warmoesstraat 108 door de Gebr. van Gendt ALzn. In 1930 werd het voormalige postkantoor in het beursgebouw veranderd in een herenkapsalon. De effectenbeurs is ook in de jaren erna meerdere keren inwendig veranderd. Omschrijving. Op een nagenoeg rechthoekige plattegrond tot stand gekomen effectenbeurs. Als materiaal is een lichtrode baksteen en verschillende soorten natuursteen gebruikt. Het gebouw bestaat uit een lage begane grond en drie verdiepingen onder een rechteuitkragende gootlijst en een combinatie van schilddaken en een tentdak. De begane grond is afgewerkt met gebosseerd natuursteenwerk en dient als sokkel van het gebouw. De voorgevel aan het Beursplein heeft een asymmetrische opbouw. Aan weerszijden van een sterk geaccentueerde, drie traveeën brede middenrisaliet bevinden zich rechts respectievelijk zes traveeën gescheiden door een één travee brede toegangspartij en links respectievelijk drie en twee traveeën beeindigd door een eveneens één travee brede toegangspartij. De middentravee wordt afgesloten met een driehoekig fronton waarin een in dieprelief gevuld tympaan met een allegorie over het beurswezen. Drie rechthoekige toegangsopeningen gelijkstraats in een donkerkleurige natuursteen. Houten deuren met ijzeren platen beslagen. Latei getoogd en voorzien van spits- en rondvormige bekroningen boven de posten. Op tweede verdieping van middenrisaliet ijzeren sierbalustrade op zware van beeldhouwwerk (olifantekoppen) voorziene consoles. Posten van het balconhek eveneens voorzien van beeldhouwwerk. Geblokte en gecannelleerde lisenen als omlijsting van de risaliet. Links in de gevel rechthoekige opening met houten en met ijzer beslagen harmonicadeur naar kapsalon. Geetst glas in zijvensters. De voorgevel is verder voorzien van diepgelegen rechthoekige vensteropeningen met kruiskozijnen onderverdeeld door houten stijlen en roeden. Sommige vensters zijn onderverdeeld door natuurstenen stijlen. Op de hoeken geblokte lisenen waarin beeldhouwwerk. Meerdere intrees met van ijzeren beslagwerk voorziene houten deuren. De dakpartij is verlevendigd met een in het midden geplaatste toren, een aantal kleinere hoektorens en het gebruik van koekoeken. Soberder uitgevoerde zij- en achtergevel. Zijgevel aan de Papenbrugsteeg concaafvormig. Driehoeks erker over drie bouwlagen. Op eerste verdieping balcon met ijzeren sierbalustrade. Grote vensters gelijkstraats. Achtergevel aan Warmoesstraat voorzien van op regelmatige afstand van elkaar geplaatste flauw uitkragende erkers op natuurstenen sierconsoles. Elke erkerpartij is aan de onderzijde voorzien van een in laagreliëf gebeeldhouwde natuurstenen plaat. Gelijkstraats grote vensteropeningen van elkaar gescheiden door hardstenen stijlen. Interieur in veel vertrekken nog oorspronkelijk zoals parketvloeren en lambrizeringen, de in baksteen uitgevoerde graatgewelven op marmeren zuilen en glas-in-lood ramen. Interieur kapsalon nog geheel oorspronkelijk. Uitbreiding van de Gebr. van Gendt ALzn. ter plekke van Beursstraat 41-43 en Warmoesstraat 108 op een rechthoekig grondplan bestaande uit drie bouwlagen en een kleinere vierde bouwlaag onder een zadeldak met pannen en twee gemetselde schoorstenen op de hoeken. De gevel is geheel uit hardsteen opgetrokken. Diepgelegen grote vensteropeningen met kruiskozijnen en achtruitsramen onderverdeeld door houten roeden. Derde verdieping met frans balcon achter een ijzeren balustrade. Balustrade rust op een aan de onderzijde geprofileerde cordonlijst. De tussen de vensters geplaatste 'pilasters' over twee verdiepingen zijn concaafvormig. Vensters gelijkstraats voorzien van traliewerk. De muurdammen tussen eerste en tweede verdieping voorzien van door uitsparingen ontstane rechthoekige sierplaten. Rechte gootlijst aan onderzijde voorzien van gootklossen. Waardering. Effectenbeurs van algemeen belang vanwege het belang van het object als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling alsmede van architectuurhistorische waarde vanwege het hoogwaardige materiaalgebruik en vanwege het belang voor het oeuvre van Jos Th.J. Cuypers. Tevens van belang vanwege het bijzondere interieur.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]