Amsterdam Monumentenstad

Hotel Victoria, Damrak 1-5

Naam: Hotel Victoria
Adres: Damrak 1-5
Oud adres: 1: ('t Water) L177, wijk 18, klein nr. 104, kadaster F3940, verponding 1455
3: ('t Water) L175, wijk 18, klein nr. 102, kadaster F3942, verponding 1453
5: ('t Water) L173, wijk 18, klein nr. 100, kadaster F3944, verponding 1452
Postcode: 1012LG
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1883-1890
Architect: J.F. Henkenhaf

[Park Plaza Victoria Amsterdam]

(17 afbeeldingen)

Hotel Victoria, Damrak 1-5

De verfilming van de roman Publieke Werken van Thomas Roosenboom heeft het begin van het proces van cityvorming en schaalvergroting als gevolg van de aanleg van het Centraal Station (1881-1889) in het IJ prachtig in beeld gebracht. De modernisering van de 17de-eeuwse koopmansstad vormt de achtergrond van het verhaal over de sloop van het Huis met het Torentje voor een groot internationaal hotel tegenover de nieuwe toegangspoort van de stad. Het was een tijd van grote veranderingen, wat Roosenboom heel goed heeft begrepen en als uitgangspunt heeft genomen van zijn verhaal. De film heeft ook het merkwaardige verhaal over de totstandkoming van Hotel Victoria en de insluiting van twee historische panden uit de vergetelheid gerukt. Weliswaar is het grootste gedeelte van de roman verzonnen, het basisgegeven is werkelijk gebeurd. Aan de Prins Hendrikkade springt het hotel in achter de huisjes op nr. 46 en 47. De eigenaren daarvan wilden niet verkopen aan de projectontwikkelaars, althans niet voor de geboden prijs. In het Algemeen Handelsblad van 24 oktober 1889 werd melding gemaakt van het beschikbaar komen van het "benoodigde terrein voor het hotêl" op twee perceeltjes na, op de hoek van het Damrak en de Prins Hendrikkade, "waarvan reeds een deel aan de Damrakzijde de voltooiing nadert". Het wordt volgens het berichtje "een knap, sierlijk gebouw" dat in de plaats komt van "onoogelijke huizen". Eén van die onooglijke huizen betrof het hoekhuis uit 1558, één van de vroegste voorbeelden van de renaissance in Amsterdam. Dat was een markant gebouw waarvan een bouwfragment in het zgn. fragmentengebouw van het Rijksmuseum bewaard is gebleven. De tijdgenoten waren zeer enthousiast over het nieuwe hotel. Het Nieuws van den Dag schreef op 20 augustus 1890: "Het fraaie Victoria-Hôtel, dat, op den hoek van Damrak en Prins Hendrikkade zoo uitstekend gelegen, een zoo schoon en monumentaal tegenwicht geeft tegenover de zware massa, door het Centraalstation gevormd, is hedenmiddag geopend. Reeds dadelijk trekt het kolossale gebouw met en door zijn trotschen gevel de aandacht. (…) De geheele gevel langs de Prins Hendrikkade en het Damrak is in tuf- en zandsteen opgetrokken, ter hoogte van de vijf verdiepingen. Aan den top schraagt een massief steenen atlas een glazen wereldbol, waaruit 's avonds electrisch licht straalt. Aan de zijde van de Prins Hendrikkade omklemt het hôtel nog twee kleine weerspannigen bij den bouw: een tapperijtje en een kleermakerswinkeltje, waarvan de eigenaren zich zelfs voor ƒ46,000 in de veiling niet wilden laten vinden. De tegenstelling verhoogt thans misschien te meer de aandacht."

Het nieuwe hotelgebouw werd ontworpen door de Duitse architect Johann Friedrich Henkenhaf, die zelf het initiatief nam tot deze cityvorming, recht tegenover het Centraal Station. Eerder had hij samen met collega Ebert het Krasnapolsky-hotel in de Warmoesstraat gebouwd. In het ontwerp valt het hoekaccent met een koepel die doet denken aan de S. Maria della Salute in Venetië. De neo-barokke gevels met diverse architecturale onderdelen als omlijstingen, zuilen, frontons en kroonlijsten zijn typerend voor de eclectische bouwkunst zoals toen in zwang. Ook het rustica basement is versierd, met diamantkoppen en leeuwenmaskers. De kolossale zuilen op voluten verwijzen misschien naar de pilasterstelling van het gesloopte hoekhuis.

In 2001 werd Hotel Victoria op de rijksmonumentenlijst geplaatst "vanwege cultuurhistorische waarde als exponent van een eind 19de/begin 20ste eeuw bloeiend hotelwezen." Een toegevoegde cultuurhistorische waarde noemde de Rijksdienst "de petite histoire van de onwillige eigenaren van Prins Hendrikkade 46-47". Ook de esthetische kwaliteit van het neo-barokke gevelontwerp werd genoemd.

Gebruikte literatuur:

• Peter-Paul de Baar. 'Op zoek naar Henkenhaf & Ebert. Het Amsterdam van Thomas Rosenboom'. Ons Amsterdam, 53-4 (april 2001)
• I.H. van Eeghen. 'De huisjes in het Victoriahotel'. Maandblad Amstelodamum 53 (1966): p. 125-135

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 13001
Functie: Hotel
Architect: Henkenhaf, J.F.
Jaartal: 1882-1883
Bouwstijl: Neobarok variant van eclectische bouwkunst

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518423
Adres: Damrak 1-5
Adressen: Damrak 1 ;Damrak 5
Inschrijvingsdatum: 29-08-2005
Redengevende omschrijving: Inleiding. Op de hoek van Damrak en Prins Hendrikkade in 1883-1890 tot stand gekomen HOTEL, genaamd Victoria Hotel, naar een ontwerp in Neo-Barok van J.F. Henkenhaf welke als eigenaar van het hotel en via de Naamlooze Vennootschap Hotelonderneming 'Victoria Hotel' hiertoe eveneens de opdracht verleende. N.B. Er zijn verschillende latere uitbreidingen, welke vanuit het oogpunt van monumentenzorg van ondergeschikt belang zijn. Omschrijving. Op een samengestelde plattegrond en geheel uit zand- en grijze tufsteen opgetrokken hotel op een donkerkleurig hardstenen basement in rustica bestaande uit een begane grond, drie verdiepingen onder een schilddak. De zwaar uitkragende en geprofileerde gootlijst is gekornist. De gevel wordt horizontaal geleed door zware afwaterende cordonlijsten en verticaal door kolossale halfzuilen. Ter hoogte van de eerste drie bouwlagen zijn de muurvlakken door middel van groeven in vlakken verdeeld. Gevel Damrak zes vensterassen breed. Boven de rondboogvormige openingen sluitstenen in de vorm van leeuwekoppen. Overgang naar eerste verdieping wordt gemarkeerd door zware cordonlijst. Meest rechts gelegen raamtravee flauw risalerend en geplaatst tussen vanaf de tweede verdieping tot aan de gootlijst omhoog lopende kolossale Corinthische halfzuilen op basementen, gedragen door de gekorniste cordonlijst op weelderige consoles. Op eerste en tweede verdieping alternerend stelsel van vensters en Franse balkons. De balkons liggen achter ijzeren borstweringen. Op de eerste verdieping boven de balkons en door de cordonlijst brekende driehoekige frontons, aan de onderzijde - op maniëristische wijze - onderbroken en in het tympaan voorzien van lofwerk. Op de tweede verdieping vinden we boven vensters en balkons aanvullend ook rechte en boogvormige afsluitingen voorzien van schelpmotief. Op de derde verdieping zijn de vensteropeningen rondboogvormig. In het hoog opgetrokken dakschild twee rijen dakkapellen, de eerste toont het gebruik van aediculae. Hoektravee betreft een ingesnoerde uit vijf bouwlagen bestaande driehoekige toren met koepel. De bovenste onder de koepel gelegen bouwlaag is voorzien van ronde vensteropeningen tussen zware voluutvormige consoles welke een tweede uitkragende gootlijst dragen. De koepel is voorzien van ribben en ronde uitkragende vensteropeningen. Gelijkstraats boven de voormalige ingang een decoratief gietijzeren luifel waarboven - ter hoogte van de eerste verdieping - een rondlopend balkon achter een sierijzeren borstwering tussen natuurstenen posten. Ter hoogte van tweede verdieping in middelste vensteras een tweede balkon achter een sierijzeren borstwering. In het fries onder de eerste gootlijst in goudkleurige letters geschilderd: VICTORIA HOTEL VICTORIA. Verder als hierboven (kolossale halfzuilen op basement, venstertraceringen enz.) Gevel Prins Hendrikkade drie vensterassen breed. Middelste teruggerooid achter Prins Hendrikkade 46 en 47 vanwege onwillige en niet tot verkoop bereid zijnde eigenaren tijdens bouwperiode (zie daarover de literatuur). Verder behandeld als beschrijving gevelwand Damrakzijde. Interieur. Van het trappehuis resteert op de boven gelegen verdiepingen nog een deel van de oude houten trap. De gebrandschilderde glazen in het trappenhuis zijn afkomstig uit atelier van E. Loehrer in Utrecht en dateren van 1890. Waardering. Op de hoek van Damrak en Prins Hendrikkade gelegen hotel, genaamd Victoria Hotel, van algemeen belang vanwege cultuurhistorische waarde als exponent van een eind 19de/begin 20ste eeuw bloeiend hotelwezen. Een toegevoegde cultuurhistorische waarde vormt de 'petite histoire' van de onwillige eigenaren van Prins Hendrikkade 46-47 (zie boven). Eveneens van architectuurhistorische waarde vanwege de bijzondere esthetische kwaliteit van het gevelontwerp. Tot slot van stedebouwkundig belang vanwege de situering op de hoek van Damrak en Prins Hendrikkade.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]