Amsterdam Monumentenstad

Hirsch, Leidseplein 23-31

Naam: Hirsch
Adres: Leidseplein 23-31
Kleine-Gartmanplantsoen 2
Postcode: 1017PS
Gebouwtype: Winkel/warenhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Nieuw historiserende stijl
Bouwjaar: 1911-1913
Architect: A. Jacot
Opdrachtgever: Hirsch & Cie

(16 afbeeldingen)

Hirsch, Leidseplein 23-31

In 1882 werd de eerste vestiging van Hirsch in Nederland geopend, vanuit de Brusselse vestiging, aan het toen nog aan de stadsrand gelegen Leidseplein, waar ruimte was voor schaalvergroting en cityvorming. In dit warenhuis werd de laatste mode uit Parijs verkocht. De zaken gingen zo goed dat er spoedig meer ruimte nodig was. Het door Jacot ontworpen warenhuis werd in de vaktijdschriften echter hevig bekritiseerd. Het leek namelijk verdacht veel op Selfridges in Londen (F. Atkinson, 1909). Op aandringen van de schoonheidscommissie, die het plagiaat opmerkte, bracht Jacot enkele wijzigingen aan. Ook bij een ander voorbeeld van grotestadsarchitectuur was er sprake van een directe kopie van een voorbeeld elders in Europa, namelijk het Metz-gebouw in de Leidsestraat (Keizersgracht 455) uit 1891.

Het is een goed voorbeeld van grotestadsarchitectuur in Amsterdam, in de traditie van de cityvorming van de late 19de eeuw. Het was een voor Amsterdamse begrippen ongekend groot en luxueus warenhuis. Bij de opening was het met 21.000 m2 zelfs het grootste warenhuis van Nederland. Bijzonder was ook het 38 meter hoge atrium (dat nog steeds bestaat). Op de bovenste verdieping was een atelier gevestigd.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het warenhuis vanwege haar Joodse eigenaren Sylvain Kahn en Sally Berg geliquideerd. Na de oorlog kwam Hirsch er in kleinere vorm terug. Na de sluiting als modepaleis en de verbouwing tot kantoren in 1977 en '79 is het pand intern vreselijk toegetakeld. Zo verdween de fraaie monumentale trap en de overkapping met glas-in-lood. Tegenwoordig is het een Apple-winkel met kantoren. Ten behoeve van de inrichting van de Apple-winkel werd een glazen wenteltrap geplaatst, waarvoor een betonnen vloer gedeeltelijk werd verwijderd. Dit mocht niet van de welstandscommissie, maar de gemeente gaf er toch toestemming voor.

Gebruikte literatuur:

• David Mulder. 'Apple-boor door het Hirschgebouw?'. Binnenstad 247 (aug. 2011)
• Marieke Kuipers. 'Modemagazijn Hirsch. Monument van een voorbije cultuur.' In: Bouwkunst. Studies in vriendschap voor Kees Peeters. Amsterdam, 1993: p. 317-330
• Thomas A.P. van Leeuwen. 'The Method of Ariadne: Tracing the lines of influence between some American sources and their Dutch recipients'. In: Bouwen in Nederland, Vijfentwintig opstellen over Nederlandse architectuur opgedragen aan Prof. Ir. J.J. Terwen. Delft, 1985
• Ivo Weyel. Het leven ruist voorbij. Amsterdam, 2021

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 11349
Functie: Winkel-kantoorcomplex
Architect: Jacot, A. (1864-1925)
Jaartal: 1912-1913
Bouwstijl: ?

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518447
Adres: Leidseplein 23-31
Adressen: Hirschpassage 2 ;Hirschpassage 4 ;Kleine-Gartmanplantsoen 2 A;Leidseplein 23 ;Leidseplein 25 ;Leidseplein 27 ;Leidseplein 29 ;Leidseplein 31
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Op de hoek van Leidseplein en Kleine-Gartmanplantsoen in 1911-'13 tot stand gekomen WARENHUIS naar ontwerp in Um 1800-stijl van A. Jacot met assistentie van J.G. Snuif in opdracht van de firma Hirsch. De uitvoering van de constructie was in handen van de Amsterdamsche Cement-IJzerfabriek Wittenburg. De kunstsmeedwerken waren geleverd door de metaalfabriek F.W. Braat te Delft; de betimmeringen en de meubilering van het interieur door de Haagse meubelfabriek Mutters & Co. Omschrijving. Op een nagenoeg vierkant grondplan tot stand gekomen winkelgebouw bestaande uit een parterre, drie verdiepingen met daarboven een atelierverdieping. Dit alles gedekt door een gebogen mansardekap met leien. Het gebouw heeft een skeletconstructie in gewapend beton en is bekleed met grijsgetinte Arzweiler zandsteen. Het gebouw heeft een één travee brede ronde hoek met een hoge koepeltoren als beëindiging. De koepel is geplaatst op een hoge tamboer en is met koper bekleed. De lantaarn heeft een bolvormige bekroning. Ter weerszijden van de koepeltravee twee nagenoeg symmetrische gevels, elk opgedeeld in 8 traveeën. De gebosseerde onderpui bevat arcadevormige deur- en vensteropeningen met grote etalagevensters. Kolossale Ionische gecanelleerde halfzuilen over drie verdiepingen die de traveeën markeren. Ter weerszijden van de hoektravee en aan de uiterste hoeken van de gevels kolossale pilasters, eveneens over drie verdiepingen. De kroonlijst boven de derde verdieping bestaat uit een tand- en eierlijst. Op de eerste verdieping natuurstenen balustraden voorzien van kandelaberzuiltjes vóór de per drie gekoppelde Franse vensters. Op tweede en derde verdieping smeedijzeren balustraden. De gekoppelde vensters worden verticaal gescheiden brede door natuurstenen stijlen. De vierde verdieping is voorzien van een balustrade. De traveeën worden gemarkeerd door natuurstenen pilasters. Ook hier zijn de onderverdeelde Franse vensters per drie gekoppeld. Van het oorspronkelijke interieur is weinig tot niets bewaard gebleven, met uitzondering van enkele onderdelen waaronder een trappenhuis. Waardering. Voormalig modemagazijn van algemeen belang vanwege cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde als representatief voorbeeld van een sociaal-economische ontwikkeling namelijk de opkomst van het grote warenhuis, ook als gebouwtype, in de eerste twee decennia van de 20ste eeuw. Eveneens van belang vanwege de opvallende situering op de hoek van Leidseplein en Kleine-Gartmanplantsoen.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]