Vijzelgracht 49 
Adres: Vijzelgracht 49
Oud adres: AA81, wijk 58, klein nr. 25, kadaster I3573, verponding 4972
Postcode: 1017HP
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1892
Architect: D. van Oort
(4 afbeeldingen)
Hoekpand met een 19de-eeuwse trapgevel in neo-renaissance met speklagen, ontlastingsbogen etc, doet sterk denken aan een 17de-eeuwse trapgevel. Jaartalsteen. Hoge houten onderpui (winkelpui).
N.B. Deze beschrijving is zo kort omdat wij nog niet de kans hebben gehad dit pand te bezoeken en te beschrijven. Als u vindt dat wij snel langs moeten komen, laat het ons weten!
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 201044
Adres: Vijzelgracht 49
Adressen: Vijzelgracht 49
Inschrijvingsdatum: 16-03-2004
Redengevende omschrijving: Stedenbouwkundige context De Vijzelgracht maakt deel uit van het Hoofdnet Rail en het Hoofdnet Auto, zoals dat in Amsterdam is vastgesteld. De voorbereidingen hiertoe voeren terug op de enige Amsterdamse stedenbouwkundige ingreep in de eerste helft van de twintigste eeuw: het besluit tot verbreding van de Vijzelstraat, het daarop volgende Verkeersstructuurplan van 1931 en het dempen van de Vijzelgracht in 1933. Hiermee is de Vijzelgracht onderdeel van één van de belangrijkste stadsradialen, de doorgaande route naar het Centraal Station. In tegenstelling echter tot de andere stadsradialen was het belang van de Vijzelgrachtroute in het verleden minder groot en is de huidige stedenbouwkundige context een optelsom van historisch gegroeide factoren en bestuurlijke ingrepen uit het recente verleden. Eveneens in tegenstelling tot andere radialen is de Vijzelgrachtroute duidelijk te onderscheiden in twee gedeeltes: het eenvoudiger, voorheen proto-industriële gedeelte tussen Weteringcircuit en Prinsengracht en aan de andere kant de verbrede Vijzelstraat. Een knik ter hoogte van de Prinsengracht, ontstaan door het breedteverschil van 22 tegenover 35 meter, bevestigt deze scheiding. De smalle Vijzelstraat doorsneed het stedenbouwkundig systeem van de keurblokken - brede concentrische hoofdgrachten met diepe percelen en een smalle radiaal - , terwijl de Vijzelgracht het eenvoudiger Noordse Bos in twee delen scheidde. Er is dus sprake van een brede, natte radiaal en smalle droge, concentrische straten met ondiepe kavels. Het asymmetrisch profiel van de Vijzelgracht is als onderdeel van het hoofdnet ingrijpend gewijzigd en ook de inrichting van de openbare ruimte staat volledig ten doel aan de verkeersafwikkeling: de ooit gekoesterde hoop op een boulevard opgeofferd aan Cityvorming. Desalniettemin is de stedenbouwkundige context wel degelijk terug te voeren op historische componenten. Bij de uitleg eind zeventiende eeuw werden gronden geschonken aan charitatieve instellingen, met als achterliggende gedachte dat deze instellingen woningen voor handwerkslieden zouden kunnen exploiteren. Dit is nog waarneembaar in de gelijkvormige, brede verkavelingsmaten in de westelijke bebouwingswand, deels vervangen in de negentiende eeuw, en aan het institutionele Walenweeshuis (Maison Descartes). De ventweg aan de westkant is geografisch bepaald door de vroegere kade langs de gracht. De oostelijke wand kent ook een bouwblok, dat ten behoeve van charitatieve doeleinden is bebouwd, maar hier is het verkavelingssysteem, na verkoop aan bewoners en andere particulieren, geleidelijk ineengestort. De andere bouwblokken worden gekenmerkt door de voor het Noordse Bos gebruikelijke smalle verkaveling. Het hoekpand Vijzelgracht 49 is in de rooilijn gelegen en sluit in parcellering en hoofdmassa, maar ook in hoofdvorm aan op de historische bebouwing uit de periode van de eerste aanleg, nu vrijwel overal verdwenen op de Vijzelgracht. Typologie Winkelwoonhuis verbouwd in de stijl van de neorenaissance met een duidelijk onderscheiden voorgevel op de Vijzelgracht en een eenvoudige zijgevel in de Fokke Simonszstraat, net als de constructie mogelijk ouder dan de voorgevel. De toegang tot de winkel is in het puivlak, die tot de bovenwoningen in de zijstraat, met een tweetredig stoepje. Het pand, op een rechthoekige plattegrond, is onderkelderd en telt twee bouwlagen, twee vensterassen breed, onder een zadeldak. Architectonische verschijningsvorm De winkelpui aan de Vijzelgracht is geheel getimmerd en is opgebouwd uit een plint, zuilen met een hoofdgestel en daarboven in het bovenlicht kleine ramen en kroonlijst als puibalk. De pui met bovenlicht op insteekhoogte is omgezet, ter breedte van een smal venster, in dezelfde omlijsting. De borstwering boven de puibalk wordt afgesloten door een geprofileerde waterlijst die doorloopt in de onderdorpels van de vensters op de eerste verdieping. Deze vensters, kruiskozijnen, worden ontlast door korfbogen met ingemetselde blokjes. Het siermetselwerk in de boogvelden vertoont twee kleinere boogjes. Het metselwerk over de hoogte van de vensters wordt gelardeerd met sierbanden en blokjes. De cartouche tussen de vensters vertoont in het schild het jaartal 1892. De verdieping wordt afgesloten door een geprofileerde waterlijst. De gemetselde borstwering hierboven vormt de opmaat naar de trapgevel in vijven. Het kleine venster onder een gemetselde strek rust direct op de waterlijst. Ook het metselwerk van de geveltop wordt gelardeerd met sierbanden en blokjes. De geprofileerde dekplaten van de bovenste trappen lopen als een waterlijst door over het metselwerk. Drie consoles ondersteunen uitgemetselde pilastertjes, de middelste voorzien van een siersmeedijzeren hijsanker. De kleine bovenste trap is vernieuwd. De zijgevel is geheel wit gepleisterd in blokverband, de plint zwart geschilderd, met de staafankers op balklaaghoogte duidelijk zichtbaar. Op de begane grond is rechts een smalle deur en een schuifraam met T-venster en gedeeld bovenlicht geplaatst. Het venster op de eerste verdieping, rechts van een w.c.-raampje en een iets groter venster, is vergelijkbaar, maar met de oorspronkelijke detaillering. Het grote venster op de tweede verdieping, rechts van een klein venstertje, wordt gekenmerkt door de geprofileerde, brede dagkant. Een tweede hijsbalk steekt uit de geknikte lijst van een eenvoudige dakkapel. Het zadeldak is gedekt met gesmoorde bouletpannen. Cultuurhistorische context Het pand Vijzelgracht 49 is een opmerkelijke stijloefening van een architect die bekend staat om zijn veelzijdig oeuvre. De architect, D. van Oort Hzn., ontwierp aanvankelijk in historiserende stijlen, zoals de panden Warmoesstraat 101 (neorenaissance) en Vijzelgracht 63 (Loirerenaissance en Duitse invloeden), maar zou later meer ontwerpen in een Berlagiaans beïnvloedde Jugendstil, bijvoorbeeld Prinsengracht 911-915, Prins Hendrikkade 149 en Singel 429-435, zijn belangrijkste werk. De architectuurstijl, een trapgevel en een winkelpui in de neorenaissancestijl imiteren de bebouwing van de eerste aanleg. Conclusie Het pand Vijzelgracht 49 is architectuurhistorisch van belang vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp, met name vanwege de zorgvuldige compositie waarin elementen uit diverse architectuurstijlen zijn verwerkt. Het pand is van belang vanwege de plaats in het veelzijdig oeuvre van de architect D. van Oort Hz. Bronnen Stadsplattegrond Gerred de Broen 1725 Atlas van Loman 1876 de Vijzelroute, de Vijzelstraat - de Vijzelgracht - de Nieuwe Vijzelstraat, Wijkcentrum d'Oude Stadt, ARS, ARM, BM, VVAB, Amstelodamum, Amsterdam 1995 Herman van Hooff, Een aantal monumenten van de Vijzelstraat en Vijzelgracht te Amsterdam, doctoraalscriptie Kunsthistorisch Instituut Universiteit van Amsterdam, Amsterdam 1981. Gertrudis Offenberg, Wonen in het Noortse Bosch, Amsterdamse Monumenten, nummer 3, december 1984, pp. 43-57.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: oktober 2023