Westerstraat 218 
Adres: Westerstraat 218
Postcode: 1015MS
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
(17 afbeeldingen)
Inpandige huizen aan het einde van de Pottenbakkersgang. N.B. De inpandige woningen Westerstraat 220-224 werden in 2002 GESLOOPT en met de panden Westerstraat 216 en 226-228 herbouwd in het Openluchtmuseum in Arnhem.
In 2002 werden de panden Westerstraat 216, 226-228 en 230 samen met de daarachter gelegen onbewoonbaar verklaarde inpandige huizen 220-224 gesloopt om plaats te maken voor ouderenwoningen. De inpandige huizen waren klein, donker en vochtig en alleen te bereiken via een smalle gang vanaf de Westerstraat. De Pottenbakkersgang was ook een typisch overblijfsel van de oude inrichting van de Jordaan. In de strijd om de Woningwet, ruim een eeuw geleden, waren, behalve de kelderwoningen, de 'gangen' in de Jordaan en in de Jodenbuurt de sterkste voorbeelden van 'ontoelaatbare woontoestanden'. Dat waren smalle sleuven tussen twee huizen, uitkomend op lichtkokers van enkele vierkante meters, waar nooit een straal zon doordrong. In ondiepe bouwblokken waren de achterhuizen vaak aan elkaar vastgebouwd. Vaak werden deze doorgangen vernoemd naar beroepen, zoals ook in dit geval. De panden waren oorspronkelijk niet eens zo slecht, maar door overbevolking zijn ze in bouwkundige kwaliteit steeds verder achteruit gegaan. Deze drie inpandige huizen waren bijzonder omdat het de laatste originele voorbeelden waren van dergelijke krotwoningen waar er in de 19de eeuw en de vroege 20ste eeuw nog veel van waren in de Jordaan.
De inpandige bebouwing vertegenwoordigde dus een karakteristiek hoofdstuk van de bijna vier eeuwen oude bouwgeschiedenis van de Jordaan. Het kaalslag-saneringsplan voor de Jordaan uit 1969 was in 1972 weliswaar vervangen door het globale bestemmingsplan dat de bestaande gevelrooilijnen vastlegde, maar resulteerde niet in veel aandacht voor die bouwgeschiedenis bij de ambtelijke projectgroepen Stadsvernieuwing. Om financieel hanteerbare bouwterreinen te krijgen is er meer gesloopt dan constructief onvermijdelijk was, terwijl de monumentenzorgers zoveel mogelijk buiten de deur werden gehouden. Een strijd om de panden te behouden door het Cuypers Genootschap, de Vereniging Behoud Jordaan en de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, samen met kunstenares Jacoba Bedaux, die in 218 woonde, mocht niet baten. De tot sloop veroordeelde panden werden opgemeten en gedocumenteerd door Neil Kesper van het Bureau Monumentenzorg en daarna na bemiddeling door stadsdeelwethouder Guido Frankfurther zorgvuldig gedemonteerd om weer in oorspronkelijke staat te worden opgebouwd in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Het huis van de kunstenares, het inpandige huis Westerstraat 218, bleef wel behouden.
Uit het onderzoek van Neil Kesper was al gebleken dat de inpandige huizen uit de 18de eeuw dateerden. Dit werd bevestigd door het archeologisch onderzoek na de sloop. De funderingen toonden aan dat de drie krotwoningen al voor 1750 waren gebouwd. Daarvoor stonden er op die plek aan de steeg ook al enkele stenen huizen. Dit zijn de eerste woonhuizen die rond 1650 in de nieuwe stadswijk de Jordaan aan de Anjeliersgracht (zoals de Westerstraat voor de demping in 1861 heette) werden gebouwd. Onder deze woonhuizen kwam de vloer van een werkplaats te voorschijn. Het was een open werkvloer van gele ijsselstenen en ronde natuurstenen, met houten randen en mogelijk voorzien van een afdak. Vanwege de bebouwing van de belendende panden kon de werkplaats niet in zijn geheel worden vrijgelegd. Het preciese doel ervan kon dan ook niet worden achterhaald. Wel is duidelijk dat de werkvloer van 1600 tot circa 1650 in gebruik was. Naast de werkplaats stond eerst van 1600 tot 1625 een eenvoudig houten bouwsel met een stookplaatsje van bakstenen, dat daarna vervangen is door een groter houten huis. Hiervan zijn de houten vloeren van de begane grond verdieping teruggevonden. De planken vloeren waren op houten palen gefundeerd, in tegenstelling tot de latere Jordaan woningen die doorgaans een souterrain met een vaste plavuizenvloer hadden. Dit is mogelijk hetzelfde houten huis dat op deze plek is afgebeeld op de stadsplattegrond van Floris van Berckenrode uit 1625.
De belangrijkste vondst was overigens een dikke laag zand met pottenbakkersafval dat over deze fundamenten was gestort en waarop tussen 1625 en 1650 de woonhuizen van de Jordaan werden gebouwd. Het afval bestond uit misbaksels en ook uit tegels en borden. De naam van de steeg duidt dus inderdaad op de aanwezigheid van een pottenbakkerij op deze locatie. De pottenbakkerij werd waarschijnlijk tussen 1625 en 1650 opgeheven toen de Tichelstraat naar het westen werd doorgetrokken en de eerste woonhuizen op het kloosterhof werden gebouwd.
Gebruikte literatuur:
- Geurt Brinkgreve. 'Op de bres voor Amsterdam LV: De Pottenbakkersgang'. Binnenstad 184 (sept. 2000)
- J. Gawronski. 'Krotwoningen en pottenbakkerij in de Westerstraat' (website jordaanweb.nl)
- Walther Schoonenberg. 'Westerstraat 218-230. De laatste restanten van de oude Jordaan' (VVAB-website)
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200467
Adres: Westerstraat 218
Inschrijvingsdatum: 11-09-2001
Redengevende omschrijving: geen beschrijving
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2022